Een appel zonder accentje, of toch mét?
De betekenis van veel woorden is compleet afhankelijk van de context. Is een appel een vrucht van een appelboom of een (hoger) beroep? Is een beroep een verzoek of een baan? Is een baan een aangelegde weg of een job? Welke betekenis een schrijver bedoelt, blijkt alleen uit het verband van de zin.
Welke betekenis ”appel” heeft, beïnvloedt ook de uitspraak. De klemtoon ligt bij de vrucht op de eerste lettergreep; gaat het om een beroep, dan ligt de nadruk op de laatste helft van het woord. Overigens is die tweede betekenis in de praktijk wat uitgebreider. Je kunt bijvoorbeeld: in appel gaan (in hoger beroep gaan) of appel blazen (een sein laten horen tot verzameling van militaire troepen).
Ooit was het meteen duidelijk welk woord er bedoeld werd, omdat er toen een accent grave op de ”e” stond: appèl. Dus, was het interview met Kees van Ekris (RDMagazine 22-11) een eeuw geleden gepubliceerd, dan zou de interpunctie in deze zin niet correct zijn geweest: „Crisistijden zijn eigenlijk een appel op de orthodoxie.”
De spelling van ”appel” kent een wat bijzondere geschiedenis. Tot 1954 werd het als ”appèl” gespeld, zo stond het in het woordenboek. In dat jaar kwam het eerste Groene Boekje uit, als vrucht van de Spellingwet, die in 1947 van kracht werd. In dat boekje stond ”appel” zonder accent grave. In 1961 ging Van Dale mee met die nieuwe spelling; in hun dikke woordenboek verdween het accentje. Maar in de tweede versie van het Groene Boekje, dat in 1995 uitkwam, was het leesteken weer terug. Om in 2005 weer te verdwijnen. In 2015 veranderde de spelling gelukkig niet.
De letters a, p, p, e en l roepen meteen het beeld van een rood-groene vrucht op
Waarom wordt ”appel” in de officiële spelling zonder accent geschreven? Omdat het woord uit het Frans komt. En voor leenwoorden geldt de regel dat we die in principe schrijven zoals in de taal van herkomst. Daarom schrijven we ”à la” juist wel met een accent grave: à la carte, à la crème.
Er zijn wat mij betreft goede redenen om appel toch een accentje te geven. Natuurlijk blijkt uit de context welke betekenis er bedoeld wordt, maar de vrucht-betekenis is zó veel bekender dan de beroep-betekenis dat de letters a, p, p, e en l bij veel Nederlanders meteen het beeld van een rood-groene vrucht oproepen. Om te voorkomen dat lezers dat beeld eerst moeten wegduwen voordat hun brein bij de juiste betekenis uit kan komen, is een accentje gerechtvaardigd.
Overigens moet het tegenwoordig geen accent grave zijn, maar een accent aigu, want dát is het accentje waarmee we een klemtoon aangeven.
Redacteur Chris Klaasse bespreekt een taalkwestie. Reageren? chris@rd.nl
