De As van Verzet. Dat is de roemruchte naam waarmee Iran en zijn bondgenoten zich graag tooien. Verzet tegen de Verenigde Staten, maar vooral ook tegen Israël. Via milities in Irak, het regime van Assad in Syrië en het oppermachtige Hezbollah in Libanon en Hamas in de Gazastrook wist ayatollah Khamenei in Teheran zijn invloed de afgelopen decennia steeds verder uit te breiden.

De sjiitische halve maan was een feit: een ongebroken keten van sjiitische invloed van de Golf van Oman met een boog helemaal tot aan de Middellandse Zee. Voeg daar nog de steeds agressiever wordende Houthi’s uit Jemen aan toe en ziedaar: een Midden-Oosten waar Iran een enorme vinger in de pap heeft.

Havik

Die grote Iraanse invloed, inclusief steeds dreigender taal uit Teheran, was de achterliggende jaren hét hoofdpijndossier van de meeste andere landen in de regio, Israël voorop. Het antwoord daarop werd in diverse richtingen gezocht. Israël koos voor de lijn van de havik: een felle bestrijding van Iran, met woorden maar ook met daden door aanhoudende bombardementen op Irans bondgenoten in de regio.

Aanvankelijk kopieerden de Arabische Golfstaten die houding, maar enkele jaren geleden veranderde dat. Landen als Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten gooiden het over een andere boeg en zochten juist toenadering tot Iran en diens bondgenoten. In plaats van de haviken wonnen de duiven in de regionale politiek aan invloed; dat historische proces is nog altijd bezig.

Doodsteek

Maar nu is de geopolitieke situatie in korte tijd totaal veranderd. De val van Assad heeft de ononderbroken lijn van Teheran tot Beirut verbrijzeld. Niet langer zal het Iraanse regime in staat zijn om Syrië te gebruiken als doorvoerhaven voor wapens om zijn invloed in de regio te versterken.

Ook al is nog volstrekt onduidelijk hoe het nieuwe Syrië eruit zal zien, zeker is wel dat de soennitische islam er een stevig stempel op gaat drukken. Dat is slecht nieuws voor de sjiitische machthebbers in Teheran.

De val van Assad laat zich zo bezien lezen als een potentiële doodsteek voor de As van Verzet. Die doodsstrijd begon al eerder, na 7 oktober vorig jaar. De aanval van Hamas op Israël en de daaropvolgende oorlog schudde alle kaarten opnieuw. Hamas bestaat weliswaar nog wel, maar de nog altijd voortdurende oorlog heeft de terreurorganisatie ongekend zware klappen toegebracht.

Hetzelfde geldt voor Hezbollah in Libanon, dat in de achterliggende maanden een beurt kreeg. Ook die organisatie is nog altijd aanwezig, maar is op het moment nauwelijks nog in staat om een vuist te maken.

Koerden

Nu ook Syrië zich aan de houdgreep van Iran ontworstelt, ligt het speelveld open voor nieuwe, anti-Iraanse invloeden. Voor Israël is dat goed nieuws, al houdt Jeruzalem een slag om de arm: als pro-Iraanse milities worden vervangen door jihadistische groeperingen langs de grens, komt Syrië van de regen in de drup terecht.

Ook voor buurland Turkije is de val van het regime goed nieuws, maar om andere redenen: de Turkse president Erdogan ziet zijn kans schoon om verder op te trekken in het uiterste noorden van Syrië en zo de Koerdische strijdkrachten daar verder in de tang te nemen.

De zwaarste gevechten van de afgelopen dagen vonden daar plaats, tussen het door Turkije gesteunde Syrische Nationale Leger (SNA) en de door de Koerden geleide Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF).

Voor de tijd die komt, ligt daar een van de grote vragen. De SDF heeft gedurende de Syrische burgeroorlog met Amerikaanse steun een groot deel van Noordoost-Syrië onder zijn controle gekregen, tot ergernis van Ankara. Het ligt voor de hand dat een nieuw, radicaal-soennitisch regime in Syrië ook het noordoosten van het land zal willen hebben, maar op de grond leeft daartegen veel weerstand. De aanwezigheid van zowel Turkse als Amerikaanse troepen verhoogt die spanning nog verder. Het noordoosten van Syrië is dan ook een nieuw potentieel kruitvat in de regio.