Aan de Universiteit van Amsterdam bezet prof. dr. Bart Wallet de leerstoel Joodse studies. Hier geeft dr. Daniella Zaidman-Mauer les in het Jiddisch. Zij zijn de juiste personen voor een antwoord op de vraag of de taal nu uitsterft of juist bruist. Het gesprek vindt plaats in het P.C. Hoofthuis aan de Spuistraat.

Daniella groeide op in de grote ultraorthodoxe Joodse gemeenschap in Antwerpen, waar velen Jiddisch spreken. Haar ouders deden dat niet, „maar toen mijn grootouders bij ons in huis kwamen, spraken we Jiddisch en leerde ik het van hen. Ik vond het eerst niet mooi.”

Dat veranderde toen ze Joodse geschiedenis studeerde aan de universiteit van Jeruzalem. „Het drong tot me door hoe belangrijk Jiddisch is om de geschiedenis van ons volk te begrijpen. Zonder die taal kun je daarvan niet goed studie maken.”

Vier jaar geleden kreeg Zaidman-Mauer de kans om in Amsterdam promotieonderzoek te doen. Vorige maand promoveerde ze op een studie over Jiddische medische literatuur tussen 1600 en 1850. Intussen begon ze twee jaar geleden met het geven van colleges Jiddisch op de universiteit, wat sinds 2015 niet meer gebeurde. „Het was een hype. De studenten waren zó enthousiast”, zegt ze erover. „Het eerste jaar waren er 65 studenten, vorig jaar 45 en dit jaar zijn we gestart met ruim 20 studenten. Dat zorgt nu voor een heel stabiele basis. De verhouding Joden-overige geïnteresseerden is ongeveer 60-40.”

Zaidman-Mauer leert de studenten het Jiddisch vanaf de basis. „Ik prent hen het Jiddische alfabet in, zowel in blokletters als cursief. Ze moeten de letters niet alleen kunnen lezen, maar ook schrijven.”

Ze laat een werkboek zien waarin ze de letters kunnen leren schrijven. Op de eerste bladzijde staat rechtsboven de aleph, met dikgedrukt een voorbeeld hoe je die precies moet schrijven. Daarna kunnen de studenten steeds een hele bladzijde overtrekken. „We gebruiken het Hebreeuwse alfabet, maar er is wel een verschil. Het Hebreeuws kent geen klinkers, maar die zijn er wel in het Jiddisch. Dat gebeurt bijvoorbeeld door een streepje toe te voegen aan een letter. Zodra de studenten wat gevorderd zijn, krijgen ze elke week een dictee”, vertelt de docente, die een blaadje nog niet gecorrigeerde tekst laat zien.

Het is voor Zaidman-Mauer van groot belang dat er colleges Jiddisch zijn. „Vanaf de 17e tot aan de 19e eeuw was een groot deel van de Joodse teksten in Amsterdam in het Jiddisch. Veel archieven wachten nog op ontsluiting.”

Het voortbestaan van haar colleges is echter niet zeker. „Ze zijn gegarandeerd voor dit en het volgende cursusjaar. Wat er daarna gebeurt, is nog niet bekend. Het zal toch niet zo zijn dat het stopt omdat er geen geld meer is?”

Minderheidstaal

Prof. Wallet vindt dat de regering wel meer voor het Jiddisch mag doen. „De Nederlandse overheid heeft het Jiddisch aan het einde van de vorige eeuw als een minderheidstaal aangemerkt. Zij heeft daarmee verantwoordelijkheid voor de toekomst van deze taal in ons land genomen, maar in de praktijk doet zij daar niet zo veel mee. Ik hoop echt dat het anders wordt. Het garanderen van de colleges Jiddisch voor de jaren na 2025 zou een stap in de goede richting zijn.”

Volgens de hoogleraar Joodse studies is er in ons land één school waar Jiddisch gesproken wordt: het Cheider in Amsterdam. Hij schat dat er in Nederland nog ongeveer 300 mensen Jiddisch spreken. Toch vindt hij het belangrijk dat er onderzoekers zijn die Jiddisch leren. „Dat is onontbeerlijk om het erfgoed van de Joden in ons land te ontsluiten. Daarnaast is het van belang voor de studie van de gemeenschappen waar Jiddisch gesproken wordt, zoals in Antwerpen en New York. Ten slotte is het nodig voor de kennis van het Oost-Europese Jodendom.”

Jinglisch

Hij herinnert eraan dat Nobelprijswinnaar Isaac Bashevis Singer (1903-1991) eens gezegd heeft dat het Jiddisch een „uitstervende taal” is, maar dat „het uitsterven verdraaid lang duurt”. Wallet: „Het Jiddisch wordt op dit moment gesproken door ultraorthodoxe Joden wereldwijd. Er is daarnaast wel belangstelling van seculiere Joden, maar dat leidt niet tot het thuis spreken van Jiddisch. Men leert het meer uit culturele interesse.”

„Nobelprijswinnaar Isaac Bashevis Singer heeft eens gezegd dat het Jiddisch een „uitstervende taal” is, maar dat „het uitsterven verdraaid lang duurt”” - Prof. dr. Bart Wallet, hoogleraar Joodse studies

De hoogleraar constateert, met anderen, dat de ultraorthodoxe gemeenschappen in de wereld groeien en dat daardoor het aantal Jiddischsprekenden ook groeit. „Men heeft het over een tweede gouden eeuw voor het chassidisme, maar tegelijkertijd wordt in Israël door het chassidisch Jodendom steeds meer Hebreeuws gesproken en ontstaat er in de Verenigde Staten een combinatie van Jiddisch en Engels, het Jinglisch. Inderdaad, het uitsterven duurt lang.”