”Vrijheid” luidt de titel die de vroegere bondskanselier haar memoires heeft meegegeven. Die verwijst naar het ongelooflijke geluk dat haar overkwam toen de Duitse Democratische Republiek (DDR) waarin zij was opgegroeid ophield te bestaan. In haar eerste regeringsverklaring als bondskanselier in 2005 zei Merkel: „De grootste verrassing van mijn leven is de vrijheid. Met veel heb ik gerekend, maar niet met het geschenk van de vrijheid dat ik nog voor het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd ontving.”

Het idee om een boek over haar leven te schrijven ontstond door het nachtelijke besluit in september 2015, toen ze enkele duizenden vluchtelingen toeliet die via Hongarije en Oostenrijk op weg naar Duitsland waren. Voor het eerst had Merkel het idee totaal niet begrepen te worden. In het voorwoord schrijft Merkel: „Ik wilde het verloop van de gebeurtenissen, de motieven voor mijn beslissing beschrijven zoals dat alleen in boekvorm mogelijk is. Ik wilde de beschrijving en duiding niet alleen aan anderen overlaten.”

Het boek heeft Merkel geschreven met Beate Baumann, al vanaf 1994 haar officemanager toen ze aantrad als minister van Milieu. Afgelopen dinsdag kwam het werk tegelijkertijd uit in dertig landen. Na de première woensdag in Berlijn gaat ze op tournee met haar boek. Op 12 december doet ze Amsterdam aan, waar Arnon Grunberg haar in een nu al uitverkochte Oude Lutherse Kerk zal interviewen.

Opkomst AfD

Voor haar boek ontvangt Merkel van de uitgeverij volgens speculaties een voorschot van 12 miljoen euro. Vaststaat dat in haar autobiografie geïnteresseerde uitgeverijen uitgenodigd werden voor een sollicitatiegesprek. Een van de vragen was welk voorschot de uitgeverij in gedachten had.

Merkel en Baumann wilden van de levensbeschrijving geen tweeluik of serie maken, zoals sommige andere politici. Het moest een boek van 500 pagina’s worden. Uiteindelijk zijn het er 700. Haar levensbeschrijving verschijnt in het jaar waarin Merkel zeventig is geworden. Van die jaren bracht ze er 35 door in de DDR en 35 in de Bondsrepubliek en was ze de onwaarschijnlijk lange tijd van zestien jaar bondskanselier.

Met grote belangstelling is uitgekeken naar Merkels memoires. Want heeft ze niet het nodige uit te leggen? Heeft Duitsland onder haar niet zozeer op defensie bezuinigd dat het land bijna weerloos is tegenover het Rusland van Vladimir Poetin? Waarom sloot Merkel nog een akkoord met Poetin over de levering van gas nadat de Russische heerser in 2014 de Krim had veroverd? Heeft haar ruimhartige migratiebeleid niet geleid tot de opkomst van de extreemrechtse Alternative für Deutschland? Heeft zij er geen spijt van dat ze in 2008 de snelle toetreding van Oekraïne en Georgië blokkeerde?

Kardinale fout

In ”Vrijheid” geeft Merkel antwoord op die vragen. In 2008 stemde zij op de NAVO-top in Boekarest samen met de Franse president Nicolas Sarkozy tegen de MAP-status voor Oekraïne, dat is een voorstadium van volledig NAVO-lidmaatschap. De Verenigde Staten waren hier voorstander van, maar omdat beslissingen unaniem moeten worden genomen bleef Oekraïne dus buiten de NAVO.

Het toezeggen van het lidmaatschap aan Oekraïne zou volgens Merkel Kyiv geen afdoende veiligheidsgarantie hebben gegeven tegen Russische aanvallen. Tegelijk zou Poetin worden geprovoceerd. Hij zou, aldus Merkel, de tijd die het kostte voor het daadwerkelijke NAVO-lidmaatschap een feit was hebben benut om Oekraïne aan te vallen. Merkel stemde dus tegen het NAVO-lidmaatschap, zo wil ze doen geloven, om een escalatie te voorkomen.

Haar weigering wordt nu door veel Duitsers als een kardinale fout gezien. Als lid van het Atlantisch bondgenootschap zou Oekraïne nooit door Rusland zijn aangevallen.

Merkel achtte Poetin in staat tot een oorlog tegen Oekraïne. Ze had, zo schrijft ze, niet de illusie dat ze de Russische president met vage toezeggingen tevreden kon stellen. Eenmaal zou Poetin tegen haar hebben gezegd: „Jij bent niet eeuwig bondskanselier. En dan worden Oekraïne en Georgië lid van de NAVO. Dat wil ik verhinderen.” Daarop dacht Merkel: „En jij bent niet eeuwig president.”

Hier is de vraag op zijn plaats: waarom heeft Merkel toen ze nog bondskanselier was Poetin niet serieus genomen? Als hij stelt dat hij wil voorkomen dat Georgië en Oekraïne lid worden van de NAVO, moet zij hebben geweten waar Poetin op uit was. Zij handelde er evenwel niet naar.

Merkel huldigt het standpunt dat vijandig gezinde landen eenvoudigweg niet verdwijnen omdat ze afstotend zijn. In de omgang met autocratieën en dictaturen pleit zij steeds voor diplomatie en uit ze de wens met autocratische landen als China in gesprek te blijven. De tijd heeft geleerd waar dit toe leidt. De vrijheid waar het Oekraïense volk net als zij van houdt, heeft ze immers op het spel gezet. Merkel geeft echter niet toe dat ze fout heeft gehandeld.

Dat is inherent aan een autobiografie. Iemand maakt als het ware een zelfportret van zichzelf en maakt zichzelf mooier dan hij of zij in werkelijkheid is. Zo ook Merkel. Zij geeft alleen toe dat het niet verstandig van haar was dat ze in het begin van haar loopbaan in het openbaar rookte. En ze heeft er spijt van dat ze sommige interviews niet beter heeft voorbereid. Merkel is opvallend mild voor zichzelf. Zelfkritiek is duidelijk niet haar sterkste eigenschap.

N.a.v. Angela Merkel en Beate Baumann: Vrijheid. Herinneringen 1954-2021, 700 pagina’s, uitg. De Arbeiderspers, ISBN 9789029550482, prijs € 45,-.