In het Nationaal Holocaustmuseum in Amsterdam is woensdag het Netwerk Joods Erfgoed gepresenteerd. „Juist in een tijd waarin je veel hoort over antisemitisme is dat erfgoed nodig om over de geschiedenis van de Joden in Europa te kunnen vertellen”, zegt woordvoerder Bart Wallet, hoogleraar Joodse studies aan de Universiteit van Amsterdam (UvA).

Hij presenteerde het netwerk tijdens de tweede netwerkdag rond dit thema. Net als de vorige keer was de zaal snel volgeboekt. Het thema leeft, constateert Wallet. „Er zijn zo’n honderd clubs die zich met dit erfgoed bezighouden. Zo’n club kan een stichting zijn die een synagoge onderhoudt, een werkgroep die een Joodse begraafplaats opknapt, een Joodse gemeente die bezittingen probeert veilig te stellen voor de toekomst. Ze vinden vaak zelf het wiel uit, maar stuiten op vergelijkbare problemen. Daarom willen we elkaar gaan helpen.”

„Erfgoedclubs vinden vaak zelf het wiel uit, maar stuiten op vergelijkbare problemen” - Bart Wallet, hoogleraar Joodse studies aan de UvA

Aanleiding is het programma De Joodse stad, dat de UvA samen met het Amsterdamse stadsbestuur en het Joods Cultureel Kwartier opzette. Daarin wordt de geschiedenis van de vroegere Jodenbuurt in de hoofdstad voor nieuwe generaties belicht. „We kregen toen allerlei vragen uit het land. Her en der gaven we voorlichting, maar de vraag was te groot. Toen hebben we de eerste netwerkdag georganiseerd. Vanwege de grote belangstelling daarvoor ontstond het plan een organisatie op te richten.”

Vergrijsd

Het netwerk wil ieder jaar een bijeenkomst organiseren, begint een website en een nieuwsbrief, en wil zo veel mogelijk Joods erfgoed laten zien tijdens de jaarlijkse Open Monumentendag, die ook nog eens samenvalt met de Europese dag van het Joods erfgoed.

De volgende stap is de inrichting van een kenniscentrum dat plaatselijke organisaties handreikingen biedt. „Joodse gemeenten zijn soms klein en vergrijsd en kunnen hun bezittingen niet meer onderhouden”, zegt Wallet. „Het Joods Cultureel Kwartier wil reizende tentoonstellingen aanbieden. Mijn studenten aan de UvA doen ook graag mee. Twee van hen hielpen bij de organisatie van de netwerkdag. Een andere student is bezig al het Joodse erfgoed van ons land in kaart te brengen.”

Tijdens de netwerkdag kwamen verschillende voorbeelden aan de orde. „In Amersfoort is een Joodse gemeente die nog behoorlijk actief is. De synagoge daar bestaat binnenkort 300 jaar en de gemeente vertelde hoe ze rond het jubileum aandacht vraagt voor het verleden en het heden van de Joodse gemeenschap. In Deventer kampt de mooie, grote synagoge met een enorme onderhoudsachterstand. De projectontwikkelaar die het gebouw bezit wil er een poolcentrum vestigen. Een stichting die het gebouw liever in oude staat herstelt vroeg tijdens de netwerkdag hoe dat zou kunnen. Sjoel Elburg vertelde hoe de synagoge daar is omgevormd tot museum.”

Een gebouw redden en opknappen is het eerste doel van vrijwilligers die zich over het erfgoed ontfermen, vaak ook omdat de plaatselijke Joodse gemeenschap tijdens de Tweede Wereldoorlog gedecimeerd is. „Maar dán, als het gebouw gerenoveerd is, hoe ga je het beheren? Die vraag is vaak moeilijker”, zegt de Amsterdamse hoogleraar. „Met onderwijsprogramma’s, presentaties en bijvoorbeeld Joodse muziek kun je vertellen over de plek die Joden altijd in onze samenleving hebben gehad. Je kunt ook aandacht vragen voor antisemitisme in het verleden én vandaag.”

Koudwatervrees

Mede als gevolg van de huidige oorlog rond de grenzen van Israël worden niet alleen Joden in Nederland belaagd, maar heeft ook hun erfgoed soms extra beveiliging nodig. „Daarnaast merken we sinds 7 oktober vorig jaar hier en daar koudwatervrees bij scholen: ze gaan nu maar even niet op excursie naar de synagoge. Ook los daarvan is er behoefte aan voorlichtingsmateriaal. De beheerder van een begraafplaats vroeg tijdens de bijeenkomst om een folder met uitleg over het Jodendom en Joodse begrafenisgebruiken.”

Vrijwilligers die zich voor het erfgoed inzetten zijn nogal eens op leeftijd. „Hoe betrek je jongeren erbij? Met die vraag zijn ze bezig en binnen het nieuwe netwerk kunnen we ideeën daarover uitwisselen.”