Kiekens is universitair docent aan Tilburg University en onderzoeker aan de Katholieke Universiteit Leuven, waar hij zo’n 6000 18-jarige studenten heeft bevraagd op hun ervaring met zelfbeschadiging. Een onderwerp dat in de samenleving een beetje wordt weggedrukt, maar met name voor veel jongeren realiteit is. Dat maakt het beluisteren van deze podcast van het Vlaams populairwetenschappelijke tijdschrift Eos de moeite waard, zowel voor personen die er zelf mee worstelen als voor hun naaste omgeving.

Studenten vormen een kwetsbare groep. Dat ziet Kiekens terug in de cijfers, die aansluiten bij bevindingen uit internationaal onderzoek. Ze hebben te kampen met prestatiedruk, op sociaal vlak wordt veel van hen verwacht en de thuisbasis komt wat op afstand te staan.

Bij zelfbeschadiging denken we algauw aan krassen of snijden. Bij meisjes uit het zich inderdaad meestal op die wijze, maar met name jongens pijnigen zichzelf ook door hoofdbonken of slaan. Evenveel jongens als meisjes doen aan zelfbeschadiging. Wel is het zo dat meisjes het gemiddeld genomen frequenter doen en ook langer doorgaan.

Mensen die in moeilijke tijden ertoe overgaan zichzelf te verwonden, zijn geen aandachtstrekkers, stelt Kiekens. Het gaat om jongeren die zich niet goed voelen, mensen met een rugzak. Zeker wanneer je als kind nooit hebt geleerd je emotioneel te uiten, lijkt een uitweg in de vorm van verwonding een logische keuze.

Het overgrote deel doet het om zichzelf te straffen, of om emotionele pijn weg te nemen. Voor dat laatste is een logische medische verklaring voorhanden. Emotionele pijn die overgaat in fysieke pijn, is beter te hanteren. Als gevolg van het vrijkomen van endorfine, een hormoon dat een verdovend en euforisch gevoel veroorzaakt, geeft het verwonden ook daadwerkelijk een gevoel van opluchting. Dat blijft overigens maar kort in stand en wordt al snel ingehaald door een schuldgevoel, wat zomaar een nieuwe neiging tot zelfbeschadiging kan voeden.

Bijna de helft van de bevraagde studenten die zelfbeschadiging rapporteren, geeft aan dat het gaat om experimenteel of incidenteel gedrag. Pas als het meer dan vijf keer per jaar gebeurt, gaan bij Kiekens de alarmbellen echt rinkelen. Hij roept familie en vrienden die het ontdekken op om kalm te blijven. Eisen dat het direct stopt, is zinloos, al kan Kiekens die reactie wel begrijpen. Bied vooral een luisterend oor en zoek professionele hulp, raadt hij aan.

„Een app kan iemand over de top van de emotionele problemen heen helpen op een moment dat de hulpverlener niet beschikbaar is” - Glenn Kiekens, klinisch psycholoog

Zelfbeschadiging is een ernstig verschijnsel en het is belangrijk om actie te ondernemen, maar het wil niet zeggen dat er ook meteen sprake is van een doodswens. Mensen doen dit om de emotionele pijn onder controle te houden en niet om zichzelf wat aan te doen, legt de psycholoog uit. Wel is het zo dat deze groep meer kans loopt om in de loop der jaren suïcidale gedachten te ontwikkelen en daar ook pogingen toe te ondernemen.

Kiekens verwacht veel van de toepassing van digitale technieken om mensen met zelfbeschadiging een steuntje in de rug te bieden. Aan de hand van zijn onderzoeksresultaten heeft hij een risicoprofiel ontwikkeld dat opmerkzaam maakt op kwetsbare studenten.

Daarnaast ontwikkelde hij een app voor op de smartphone die zes keer per dag vraagt naar het welbevinden van de gebruiker en aanspoort om het verlangen naar en daadwerkelijk toepassen van zelfbeschadiging te melden. De app geeft niet alleen inzicht in de problematiek, maar biedt ook handvatten en persoonlijke adviezen om de neiging tot zelfbeschadiging te overwinnen.

Kiekens ziet de app niet als plaatsvervanger van een professionele hulpverlener, maar als aanvulling. „De aandrang tot zelfbeschadiging komt in golven en is vaak in de avond het heftigst. De app kan iemand over de top van de emotionele problemen heen helpen op een moment dat de hulpverlener niet beschikbaar is.”

> eoswetenschap.eu/psyche-brein/waarom-verwonden-jongeren-zichzelf-podcast