Het ene na het andere alarmerende rapport over de situatie op Haïti verschijnt. De toestand wordt door VN-mensenrechtenexpert William O’Neill „catastrofaal” genoemd. „Honger bereikt een historisch hoogtepunt op Haïti. Een op de twee Haïtianen verkeert in acute honger”, meldt de Wereldvoedselorganisatie. „Meer dan 700.000 mensen ontheemd op Haïti, waarvan de helft kinderen”, signaleert de Internationale Organisatie voor Migratie. Het Bureau van de Hoge Commissaris van de Verenigde Naties voor de Mensenrechten rapporteert dat door het bendegeweld dit jaar al minstens 3600 mensen zijn omgekomen.

Wrede wurggreep

Naar schatting zo’n 200 bendes houden Haïti in een wrede wurggreep. Ze controleren zo’n 80 procent van de hoofdstad Port-au-Prince en zijn directe omgeving. Er is sprake van afpersingspraktijken, ontvoeringen, willekeurige schietpartijen, (groeps)verkrachtingen en aanvallen op overheidskantoren en politiebureaus. Ook zijn bendes betrokken bij wapen- en drugshandel. Belangrijke basisvoorzieningen zoals gezondheidszorg en onderwijs zijn verstoord. In de hoofdstad functioneert 70 procent van de ziekenhuizen niet meer. Het nieuwe schooljaar is in oktober in het hele land aarzelend van start gegaan, met vooral in en rond de hoofdstad veel scholen die hun deuren gesloten houden.

Ook in de ten noorden van de hoofdstad gelegen Artibonitevallei zijn veel bendes actief. In dit agrarische hart van het land heeft oplaaiend bendegeweld boeren gedwongen om meer dan 3000 hectare land te verlaten, waardoor de voedselproductie in Haïti verder in gevaar komt.

Hoewel het in de rest van het land rustiger is, wordt overal de economische impact van de situatie in Port-au-Prince gevoeld.

Kinderen geronseld

Uit onderzoek van de Human Rights Watch blijkt dat het ronselen van kinderen door de bendes het afgelopen halfjaar is toegenomen. Inmiddels zou 30 procent van de criminele groepen bestaan uit kinderen. Kinderen met wie de mensenrechtenorganisatie gesproken heeft vertellen dat honger de belangrijkste factor is die hen dwingt zich bij deze groepen aan te sluiten en wat hun families ertoe brengt dit toe te staan. De bendes zijn vaak hun enige bron van voedsel, onderdak en inkomen. Jongens worden gebruikt als informanten (‘antennes’) om informatie te verstrekken over politiepatrouilles. Ze doen boodschappen voor andere bendeleden, vervoeren wapens en ammunitie en nemen ook deel aan plunderingen, afpersing en ontvoeringen. Beter georganiseerde bendes hebben een eigen eenheid om kinderen te trainen in onder andere het gebruik van wapens. Gezinnen die in door bendes gecontroleerde gebieden wonen worden gedwongen een dochter aan de bendes af te staan als betaling voor bescherming. De meisjes worden vooral ingeschakeld voor huishoudelijk werk in de huizen waar de bendeleden verblijven. Ook staan ze bloot aan seksueel geweld.

Traag

Vooralsnog kunnen de dit voorjaar gevormde overgangsregering, de Nationale Politie en de door de Verenigde Naties gesteunde Multinationale Veiligheidssupport Missie maar weinig uitrichten tegen de bendes. De Multinationale Veiligheidssupport Missie, die net met een jaar verlengd is, heeft als doel de Nationale Politie op Haïti te ondersteunen in het herstellen van de veiligheid.

De missie, die gevormd wordt door voornamelijk Keniaanse politieagenten, kwam echter maar traag op gang nadat zij in oktober 2023 door de Veiligheidsraad was goedgekeurd. Pas in juni 2024 kwamen de eerste Keniaanse politieagenten aan. Door logistieke en financiële problemen zijn momenteel nog maar 410 van de geplande 2500 politieagenten op Haïti en zij beschikken over te weinig middelen. „Haïtianen zijn enorm gefrustreerd dat het allemaal zo traag gaat”, zei VN-mensenrechtenexpert William O’Neill daags na terugkeer van een bezoek aan Haïti.

Enige weg

Wat moet er gebeuren? Hoewel er veel bezwaren tegen de aanwezigheid van de Multinationale Veiligheidssupport Missie op Haïti zijn, moet deze zo snel mogelijk op volle sterkte worden gebracht om het geweld te kunnen indammen. Gevecht tegen de bendes moet echter samengaan met gesprekken. Gedoseerde harde actie en daarmee gepaard gaande zachte diplomatie is de enige weg naar vrede en veiligheid op Haïti. Een mogelijk eerste stap is hierin al gezet door het opzetten van een waarheids- en verzoeningscommissie. Hierbij is het van belang dat het maatschappelijk middenveld –dat is op Haïti zeer levend– volop betrokken wordt. Haïti kan ook de assistentie van landen die ervaring met dit soort processen hebben, zoals Colombia, goed gebruiken. Daarnaast moet beseft worden dat vrede niet alleen betekent dat de bendes (de ‘criminelen in korte broek’) hun wapens neerleggen, maar ook dat personen uit de maatschappelijke en politieke elite van Haïti (de ‘stropdascriminelen’), die de bendes jarenlang hebben ondersteund, worden aangepakt.

De bendes zijn ten diepste een symptoom van een samenleving die het vertrouwen in de overheid volledig heeft verloren. Het herstel hiervan zal niet eenvoudig zijn en vele jaren kosten. De internationale gemeenschap kan hierin een opbouwende rol spelen. Dit is echter alleen mogelijk als ze beseft dat ze er is om de Haïtianen te steunen in de opbouw van hun eigen land en niet om haar eigen politieke en economische agenda te realiseren. Dit laatste is helaas te vaak gebeurd.

De auteur schreef het boek ”Grond zonder rust. Breuklijnen in Haïtiaanse bodem”.