Voor zijn voorstel om een aantal onmisbare grondstoffen en componenten te gaan ‘hamsteren’, grijpt minister Dirk Beljaarts (PVV) van Economische Zaken terug op een oud idee. Sinds eind jaren zeventig houdt Nederland namelijk al grote brandstofreserves aan.

Nederland begon daarmee in 1979. Het waren de jaren na de oliecrisis, veroorzaakt door een boycot van olieproducenten in het Midden-Oosten. Landen die lid waren van de OESO, een club van 38 rijke economieën, spraken af om gezamenlijk grote voorraden aan te leggen.

„Als een olieproducerend land niet meer wil leveren aan het Westen, is het verstandig samen op te trekken”, zegt Gertjan ten Broeke. Hij is directeur van het Centraal Orgaan Voorraadvorming Aardolieproducten (COVA), de stichting die namens Nederland de oliereserves beheert.

De Nederlandse voorraad dekt het verbruik van negentig dagen en is opgeslagen in boven- en ondergrondse voorraadtanks. Het gaat om ruwe olie, benzine, diesel en vliegtuigbrandstof die ‘buiten de markt’ zijn gehouden. Stel je zwembaden vol brandstof voor die nooit gebruikt worden. Het ligt er maar.

COVA raakt de voorraad alleen aan als er onderhoud nodig is aan de tanks, of als een brandstof dreigt te bederven. Vooral bij benzine kan de kwaliteit na verloop van tijd zo hard achteruitgaan dat die ongeschikt wordt voor commercieel gebruik. Af en toe moet COVA de voorraad dus verversen.

Uit een rapport dat Beljaarts liet opstellen blijkt dat de houdbaarheid van de meeste metalen lang is, vaak meerdere jaren of zelfs oneindig. Maar er is ook een vorm van aluminium die maar twaalf maanden houdbaar is en een vorm van nikkel zelfs maar een maand.

„Het is goed dat die houdbaarheid in kaart is gebracht”, zegt grondstoffenexpert Elmer Rietveld van TNO. „Je wilt politieke blunders voorkomen. Dat je foto’s in de krant krijgt van pakhuizen vol verroest en onbruikbaar metaal.”

Oekraïneoorlog

Echt in actie kwam COVA vijf keer, voor het laatst in 2022, toen de oorlog in Oekraïne de oliemarkten verstoorde. Toen verkocht COVA een deel van de voorraad en oliemaatschappijen konden erop bieden. Door het aanbod te vergroten, blijft de prijspiek beperkt, is het idee.

Hoe groot de voorraad moet zijn en hoeveel brandstof er wordt verkocht, bepaalt minister Sophie Hermans (VVD) van Klimaat en Groene Groei. Zij is wel gebonden aan internationale afspraken. Die schrijven voor dat landen een deel van de voorraad móéten verkopen als 7 procent van de internationale oliehandel plotseling wegvalt.

Kort na het uitbreken van de Oekraïneoorlog was de verstoring kleiner dan 7 procent. OESO-landen spraken toen onderling af dat, als ze het nodig vonden om in actie te komen, elk land zelf mag beslissen of het wil meedoen.

In slechts één geval mogen landen zelf bepalen hoe ze de oliereserves gebruiken: bij nationale calamiteiten.

Klanten

Rietveld benadrukt dat voor de olieproducten van COVA altijd ”klanten” zijn. Dat geldt niet per se voor de metalen en componenten waarvan Nederland nu uitzoekt of het die wil hamsteren.

„Nederland moet eerst goed uitzoeken wat de industrie hier echt nodig heeft” - Elmer Rietveld, grondstoffenexpert TNO

„Nederland moet eerst goed uitzoeken wat de industrie hier echt nodig heeft”, zegt Rietveld. Het lijkt hem verstandig dat Nederland de industrie stimuleert om zelf grotere voorraden aan te houden. Daar moet wel een financiële tegemoetkoming van het Rijk tegenover staan. „Want het is duur om grote voorraden in te kopen.”

Over de prijs gesproken. Als landen hun voorraad vergroten kan dat tot hogere prijzen leiden, zeker als alle landen gelijktijdig dezelfde producten inslaan. Om prijspieken te voorkomen ging COVA uiterst langzaam te werk, zegt Ten Broeke. De eerste vaten aardolie rolden in 1986 de opslag in en pas vijftien jaar later zaten de tanks vol.

Zo’n strategie kan Beljaarts ook bij de metalen volgen. Of hij moet metalen inkopen waarvan op korte termijn meer gemijnd kan worden, zegt Rietveld van TNO. Gelokt door de stijgende prijs bieden mijnbouwbedrijven er meer van aan. Wat de prijs weer wat drukt.