Houtstook ligt onder vuur door de belabberde luchtkwaliteit in Nederland, laat Paulien van der Geest, houtstookexpert van adviesorganisatie Milieu Centraal, desgevraagd weten. „Ook vroeger was houtstook voor mensen ongezond. Vandaag de dag telt Nederland echter veel meer inwoners. Een op de vijf Nederlanders verbrandt hout in houtkachels, open haarden, pelletkachels of barbecues.”

Die houtstook leidt geregeld tot overlast. Vooral wanneer de Stookwijzer , een website die stookadvies verstrekt, code rood of oranje aangeeft, ervaren buurten overlast door houtstook, omdat de rook blijft hangen. Het besef dat houtstook overlast geeft in de buurt begint langzaamaan te dagen. Uit een peiling van RTL Nieuws afgelopen week bleek dat 55 procent van de respondenten maatregelen zoals die in Amersfoort ondersteunt.

Het probleem is dat mensen houtstook vooral associëren met gezelligheid, vervolgt Van der Geest. „Net als het opsteken van een sigaret dertig jaar geleden. Driekwart van de hout stokende Nederlanders steekt de kachel aan voor de gezelligheid, niet vanwege lage energiekosten. Van hen denkt 31 procent dat het stoken van hout niet schadelijk is voor zichzelf en voor omwonenden.”

„Mensen associëren houtstook met gezelligheid, net als het opsteken van een sigaret dertig jaar geleden” - Paulien van der Geest, houtstookexpert Milieu Centraal

Ze wijst op recent onderzoek waaruit volgt dat bijna een kwart (23 procent) van de totale uitstoot van fijnstofdeeltjes kleiner dan 2,5 micrometer (PM2,5) afkomstig is van houtstook bij mensen thuis. „Meer dan de hele Nederlandse industrie uitstoot. Bovendien verspreidt fijnstof door houtstook zich in de directe omgeving, 28 gram  per open haard tijdens een uurtje stoken.”

Ongeboren kind

Iedereen ademt fijnstof in; geen Nederlander heeft elke dag de beschikking over schone lucht , liet directeur Károly Illy van het Longfonds in september weten. „De luchtkwaliteit moet en kan beter. Zoek een alternatief voor houtstook, want die is funest voor de longen.”

Ultrafijnstof (PM2,5) is ook bij heel lage concentraties schadelijk. De deeltjes kunnen diep in de longen en zelfs in de bloedbaan doordringen. Carla Schenk, woordvoerder van het Longfonds, wijst er desgevraagd op dat blootstelling aan fijnstof uit houtrook ook erg slecht is voor ongeborenen en jonge kinderen. „Fijnstof belemmert de ontwikkeling van hun longen en hersenen. Daar blijven ze de rest van hun leven last van houden. Ook vroeggeboorten en een lager geboortegewicht is geassocieerd met blootstelling aan fijnstof.”

„Fijnstof belemmert de ontwikkeling van de longen en hersenen van ongeborenen” - Carla Schenk, woordvoerder Longfonds

Per dag ademt een mens gemiddeld 20.000 keer. Mensen kunnen astma, COPD, chronische bronchitis en longkanker krijgen door het inademen fijnstof van houtrook. Van de 1,2 miljoen Nederlanders met een longziekte, ervaren ruim 750.000 mensen gezondheidsklachten door houtstook. Een kwart van de lijders aan een longziekte krijgt door blootstelling aan houtstook een longaanval , die plotselinge benauwdheid veroorzaakt. Een op de drie moet extra medicijnen slikken om te kunnen functioneren, somt Schenk op uit recente cijfers van het Longfonds. „Een slechte longfunctie door houtrook herstelt zich niet meer. Ieder jaar overlijden 12.000 mensen vroegtijdig door ongezonde lucht. Door luchtvervuiling leven mensen gemiddeld dertien maanden korter.”

Geur en stank

Overlast door houtrook bestaat al jaren, weet Gert Kooij, voorzitter van de Nederlandse Haarden- en Kachelbranche (NHK). „Je wilt de stank van je buren niet in huis. In samenwerking met de overheid heeft de kachelbranche het zogenaamde Handboek Sfeerverwarming opgesteld. Dit heeft geleid tot kwalitatief betere haarden en een betere stook.”

Hij is er niet blij mee dat de houtkachel in een kwade reuk is komen te staan. „De oorzaak is een actieve lobby van het Longfonds. Het vorige kabinet is daarvoor gezwicht.” Demissionair staatssecretaris Vivianne Heijnen heeft eind 2023 gemeenten in de Omgevingswet handvatten gegeven om een lokaal houtstookverbod in te stellen en dat te handhaven.

„Een drukvat van een cv-ketel met een kort pijpje onder het slaapkamerraam van de buren; dat is vragen om problemen” - Gert Kooij, voorzitter van de Nederlandse Haarden- en Kachelbranche

Maar het probleem is volgens Kooij niet het stoken van hout, maar „beunhazerij. Vaak zie je een combinatie van prutswerk bij de aanleg van kachels en een slechte kwaliteit stookhout. Als het traject van aanschaf en installatie van de kachel via Marktplaats, Google en beunhazerij loopt, is er geen sprake van goed advies en training voor de gebruiker. We komen zelfs tot kachels omgebouwde biervaten in woonkamers tegen, of drukvaten van cv-ketels met een kort schoorsteenpijpje onder het slaapkamerraam van de buren. Dat is vragen om problemen. Het wordt allemaal gedoogd, terwijl er wet- en regelgeving is om dat te verbieden.”

„Bijzonder kwalijk”

De branchevoorzitter bestrijdt dat houtstook voor 23 procent bijdraagt aan de uitstoot van fijnstof PM2,5. „Het aandeel is slechts 4 procent. Het onderzoeksinstituut RIVM heeft dat later ook bijgesteld, maar het kwaad was al geschied: het getal is een eigen leven gaan leiden.” De 23 procent van het RIVM  gaat over de totale fijnstofuitstoot door huishoudens. Van het totale Nederlandse fijnstofgehalte in de lucht, inclusief overwaaiend fijnstof uit het buitenland, heeft de houtstook een aandeel van 4 procent.

Kooij noemt het „bijzonder kwalijk” dat de overheid en het Longfonds hebben aangegeven niet in gesprek te willen met brancheorganisatie NHK. „Het Longfonds ziet ons volkomen onterecht als veroorzaker van het fijnstofprobleem. Onwaarheden worden bewust als feit geponeerd zonder deugdelijk bewijslast. Het fonds schermt met statistische doden die op geen enkele wijze aan houtstook kunnen worden gerelateerd.”

De oplossing ligt volgens Kooij voor de hand: verder met de verbeteringsslag van het Handboek Sfeerverwarming. „Diverse onderzoeken tonen aan dat met innovaties eenvoudig een emissiereductie van meer dan 80 procent kan worden behaald. Een moderne ecodesignkachel stoot nog maar 2 gram fijnstof per uur uit.” Met nadruk: „Er is een oplossing, maar die wil het Longfonds niet accepteren.”