Ook in het buitenland betalen koningen niet alle belastingen
De Tweede Kamer wil dat koning Willem-Alexander belasting gaat betalen over zijn inkomen. Hoe gebruikelijk is dat onder zijn Europese collega’s?
Eerst even op een rijtje: hoe zit het ook alweer met de belastingvrijstelling voor het Koninklijk Huis? Koning Willem-Alexander, koningin Máxima, prinses Beatrix en prinses Amalia krijgen een uitkering van de staat. Dat bedrag is belastingvrij. Prins Constantijn betaalt dus gewoon belasting over zijn inkomen. En van het loon dat Amalia verdient met een bijbaantje, gaat net als bij andere studenten een deel naar de schatkist.
De koning en zijn opvolger hoeven geen belasting te betalen over de erfenis van een ander lid van het Koninklijk Huis. Belasting over het privévermogen, btw, hondenbelasting en motorrijtuigenbelasting dragen alle Oranjes wel af. Ook over auto’s met een AA-kenteken, hoewel dat wettelijk niet verplicht is.
Slechts in één Europese monarchie geniet de vorst geen enkele belastingvrijstelling: Zweden
Achterliggende gedachte van de belastingvrijstelling is dat er moeilijk scheiding te maken valt tussen de privéuitgaven van de koning en uitgaven die nodig zijn voor de uitoefening van het koningschap. Als de koning in financiële problemen komt, kan hij niet meer onafhankelijk zijn werk doen, dacht men toen de afspraak in 1848 werd vastgelegd in de Grondwet. De staat betaalt de koning en dan is het gek als diezelfde staat vervolgens weer een deel terugeist. Bovendien: de koning levert zijn bijdrage met zijn hele leven, zoals ChristenUnie-leider Mirjam Bikker onlangs betoogde tijdens het Kamerdebat over de kosten voor het koningshuis.
Alle Nederlandse burgers betalen belasting, de koning mag daar geen uitzondering op vormen, vinden steeds meer politieke partijen tegenwoordig. Volgens sommige politici verdient de koning sowieso veel te veel. Zij zien de invoering van een belastingplicht als mooie manier om de koning op pakweg de helft van zijn salaris te korten. Premier Schoof wil het stelsel best veranderen, maar pas als de Tweede Kamer duidelijk maakt hóé zo’n belastingheffing er dan precies uit moet zien. Verandering is immers kostbaar en tijdrovend: de Grondwet moet ervoor gewijzigd worden. Dat kan alleen als tweederdemeerderheid van zowel de Eerste als de Tweede Kamer instemt.
Inspiratie
Hoe logisch is verandering eigenlijk als je naar het buitenland kijkt? In Europa is slechts één monarchie waar de vorst geen enkele belastingvrijstelling geniet: Zweden. In andere landen verschilt de situatie. Koning Felipe van Spanje betaalt bijvoorbeeld wel belasting over zijn inkomen, maar niet over zijn vermogen. In Denemarken hoeft het koningshuis geen btw en inkomstenbelasting te betalen. Daar is alleen erfbelasting verplicht. De Noorse koning Harald draagt helemaal niets aan de fiscus af.
Het Belgische stelsel lijkt op het Nederlandse, aangezien de zuiderburen zich door Nederland lieten inspireren toen hun systeem in 2013 op de schop ging. Destijds besloten de Belgen dat ook hun koninklijke familie voortaan btw en accijnzen moest betalen. Vermogensbelasting kent België sowieso niet. „Verschil met jullie is dat koningin Máxima een eigen uitkering krijgt, en koningin Mathilde niet”, legt de Belgische econoom Herman Matthijs uit. Matthijs is hoogleraar aan de Universiteit Gent en de Vrije Universiteit Brussel, en deed onderzoek naar de kosten van koningshuizen.
Inkomen uit winst van vastgoedbeheer, zoals in Groot-Brittannië, lijkt voor Nederland geen optie
Ander verschil is dat alleen koning Filip over zijn inkomen geen belasting betaalt; voormalig koning Albert dus wel. Tot het aantreden van hun broer gold die vrijstelling ook voor prins Laurent en prinses Astrid. In de toekomst krijgen de kinderen van de koning –op de oudste na– helemaal geen uitkering meer. Zij moeten, net als in Nederland, gewoon werken voor de kost.
Naast België is Denemarken het enige land waar behalve de koning, zijn voorganger en opvolger nog andere leden een uitkering krijgen. Prins Joachim, de broer van koning Frederik, is wel de laatste die hiervan profiteert. De broer en zussen van kroonprins Christian moeten straks hun eigen broek ophouden.
Over het loon dat Amalia verdient met een bijbaantje, betaalt ze wel belasting. beeld EPA, Patrick van Katwijk
Met het aantreden van koning Filip ging het inkomensstelsel van de Belgische koninklijke familie op de schop. beeld EPA, Julien Warnand
Demonstranten van de vereniging Republiek protesteren tegen de kosten van Koningsdag in Rotterdam. beeld ANP, Sem van der Wal
Koning Willem-Alexander betaalt wel belasting over zijn privévermogen. beeld ANP, Lex van Lieshout
De Britse koning Charles ontvangt een deel van de winst uit vastgoedbeheer als inkomen en onkostenvergoeding. beeld EPA, The Bank of England
De Britse koninklijke familie betaalt vrijwillig belasting. beeld EPA, Tom Harrison
De koning betaalt geen belasting over zijn inkomen van de staat en over de erfenis van andere leden van het Koninklijk Huis. beeld ANP, Remko de WaalVastgoedbeheer
Het Britse systeem is een verhaal apart. Op de Rijksbegroting daar staat geen geld gereserveerd voor het koningshuis. Alleen voor de onkosten van staatsbezoeken en de beveiliging. Koning Charles ontvangt een deel van de winst uit het vastgoedbeheer van de Crown Estate, waaronder de gronden en bezittingen van de koning vallen. Momenteel ligt dat percentage op een kwart van de winst. In 2017 werd het inkomen met 10 procent verhoogd, zodat het koningshuis de renovatie van Buckingham Palace uit eigen zak kon betalen. Tegen de tijd dat de opknapbeurt achter de rug is en alle rekeningen zijn betaald, rond 2027, wordt de verhoging weer teruggedraaid. Belasting over het inkomen uit de Crown Estate hoeft de familie niet te betalen, maar dat gebeurt wel vrijwillig.
Zou zo’n constructie ook een optie zijn voor Nederland? Waarschijnlijk niet, denkt Matthijs. „Het bezit van de onroerende goederen is historisch gegroeid.” Daarnaast staat in de Nederlandse Grondwet dat de koning de vrijheid heeft om zijn huis in te richten, en dus ook zijn geld te besteden, „met inachtneming van het openbaar belang”. Door inkomsten uit vastgoed zou de koning echter belangen kunnen krijgen die botsen met het algemeen belang. Ga maar na: de Crown Estate verhuurt panden aan McDonald’s, Starbucks, Subway, Apple en Primark. Alleen dat al zal in Nederland voer voor discussie opleveren.
De financiën van de koning zullen steevast discussie oproepen zolang er uitzonderingen bestaan, denkt Matthijs. „Of je moet het voorbeeld van Zweden volgen. Dat sluit aan bij een presidentieel systeem: republieken kennen ook geen fiscale uitzonderingen.”
