Ze schelen slechts tweeën­halve maand en allebei studeerden ze geschiedenis in Leiden. Premier Rutte en koning Willem-Alexander lijken elkaar goed aan te voelen, juist omdat ze leeftijdsgenoten zijn en interesses delen. Maar aan de samenwerking van het geoliede team, zoals ze worden gezien, komt na de formatie een einde. De koning moet het dan voor het eerst met een andere minister-president doen.

Rutte zat al een paar jaar op zijn post toen koningin Beatrix begin 2013 haar aftreden bekendmaakte. Onder zijn bewind vond de troonswisseling plaats. Met zijn koninklijke generatiegenoot deelde hij het afgelopen decennium hoogte- en dieptepunten. Zo treurden Rutte en Willem-Alexander met nabestaanden van reizigers die in de neer­geschoten MH17 zaten. Samen juichten ze op sporttribunes en samen vierden ze 75 jaar vrijheid. In coronatijd stonden ze met dodenherdenking samen op een bijna lege Dam.

De koning las elf Troonredes van een kabinet-Rutte voor. Voor tien –waarschijnlijk elf– kersttoespraken nam deze minister-president politieke verantwoordelijkheid. Drie keer diende premier Rutte ontslag in op het paleis en even zo vaak beëdigde Willem-Alexander een nieuwe regeringsploeg. Bij de volgende ronde zal Rutte echter niet meer aan zijn rechterhand op het bordes staan.

Op het matje

De koning en de premier praten op maandagmiddag altijd bij op Paleis Noordeinde. De twee nemen dan de agenda en notulen van de ministerraad door en bespreken wat er speelt in het land, in Europa en wereldwijd. De koning geeft door wat hij zoal heeft gezien en gehoord tijdens werkbezoeken in het land en vertelt over zijn activiteiten van de komende tijd. Wat er precies gezegd wordt, behoort tot het geheim van Noordeinde.

Die afstemming over het doen en laten van de koning is belangrijk. De premier draagt daar de verantwoordelijkheid voor; híj kan ervoor op het matje geroepen worden door de Tweede Kamer. Dat gebeurde bijvoorbeeld na de koninklijke vakantie naar Griekenland in 2020, net nadat de corona­regels waren aangescherpt. Rutte was daarvan op de hoogte en erkende achteraf een verkeerde inschatting te hebben gemaakt. Hij had „te laat beseft” dat de reis niet te rijmen viel met de oplopende besmettingen en strengere maatregelen. Omdat veel mensen niet begrepen hoe de premier zo’n blunder kon maken, doemde al snel de vraag op of de koning wel voldoende tegenspraak krijgt van Rutte.

Rutte legde ook verantwoording af voor het biertje dat het koningspaar dronk met de Russische president Poetin, op de Olympische Spelen in 2014. Verder verdedigde hij de Oranjes vooral als het ging over geld. Over de onkosten voor Máxima’s werk voor de Verenigde Naties (wat ze verder onbezoldigd doet). Over de loonsverhoging voor het koningspaar (die volgt de ontwikkeling van ambtenarensalarissen). Over de renovatiekosten voor Paleis Huis ten Bosch, die veel hoger uitvielen dan begroot (niet 35 maar 63,1 miljoen euro).

Hoofdbrekens

In vergelijking met zijn voorgangers bleven Rutte écht heikele kwesties bespaard. Premier Balkenende had bijvoorbeeld een stevige kluif aan de affaires rond prinses Margarita, die met modder gooide naar haar familie, en rond Mabel Wisse Smit, destijds verloofde van prins Friso. Premier Kok zat flink in zijn maag met Jorge Zorreguieta, lid van de Argentijnse regering tijdens het regime van dictator Videla, die niet bij het huwelijk van zijn dochter Máxima kon zijn. En wat te denken van premier Den Uyl, die de monarchie probeerde te redden nadat bekend werd dat prins Bernhard steekpenningen had aangenomen van de Amerikaanse vliegtuigfabrikant Lockheed? Hoe het nieuwe kabinet er ook uit komt te zien en wie de minister-president uiteindelijk ook wordt, het is goed denkbaar dat zij aan de slag gaan met een grondwetswijziging die regelt dat de Oranjes belasting gaan betalen. Daarvoor tekent zich in de nieuwe Tweede Kamer de benodigde tweederdemeerderheid af. De PVV is in ieder geval een warm voorstander van de belastingplicht. Sowieso wil de partij van Wilders de uitgaven voor het koningshuis verlagen met 20 procent.

Hoewel hij geen rol meer heeft in de formatie, is er na de verkiezingen ook voor koning Willem-Alexander werk aan de winkel. Hij zal als lid van de regering geregeld geïnformeerd worden over het verloop van de formatie en de besluiten tot benoeming van bewindslieden ondertekenen. Zij worden daarna ten overstaan van de koning beëdigd. En last but not least: aan Willem-Alexander de schone taak om te verbinden, juist in een verdeeld land.