Tijdens een boswandeling stuiten Bram Ieven en Aafke Romeijn op een verwaarloosde begraafplaats van een psychiatrische instelling. Het is de aanleiding tot een podcast vol fascinerende verhalen, die tussen de regels door een stukje geschiedenis van de geestelijke gezondheidszorg beschrijft.
In het centrum van het Vlaamse Rekem, niet ver van Maastricht, ligt een eeuwenoud kasteel dat vanaf 1921 zo’n halve eeuw in gebruik was als psychiatrische instelling. Er woonden landlopers, dementerende mannen, geesteszieken en criminelen die vandaag de dag verminderd toerekeningsvatbaar zouden worden genoemd. Wanneer ze in eenzaamheid stierven, werden ze begraven op het kerkhof in het bos.
Het is op die plek waar ”Monsters in het bos”, een achtdelige podcastserie van KRO-NCRV die in mei online kwam, zich afspeelt. Ieven en Romeijn raken gefascineerd door de herkomst en de vervallen staat van de begraafplaats, fotograferen nog leesbare naambordjes en besluiten op zoek te gaan naar verhalen achter de namen.
De zoektocht naar deze verdwenen levens komt traag op gang, maar levert uiteindelijk een aantal indrukwekkende episodes op. Neem de jonge Louis Nauwelaers, die keer op keer in zijn criminele patroon terugvalt en gedwongen wordt opgenomen. Op de dag dat de Duitsers in 1940 Rekem binnenvallen besluit hij te ontsnappen, maar dat komt hem duur te staan. Het levert hem vijf jaar concentratiekamp op, en dan leer je een heel andere Nauwelaers kennen. Een man met kwaliteiten die hem juist onder die omstandigheden uitstekend van pas komen.
Minstens zo bizar is de levensloop van Willy Verdurmen, met oplichtingsverhalen die zo fantastisch zijn dat je ze niet zonder een glimlach kunt aanhoren. Die verdwijnt op slag als je bedenkt hoeveel schade hij aanrichtte, ook in zijn eigen leven. Om daar iets van te voelen, is het voldoende om zijn dochter Rosalie te horen zeggen dat haar vader eigenlijk best een lieve, betrokken man was, maar wel een met een ziekelijke neiging tot oplichten.
Met ”Monsters in het bos” zetten Ieven en Romeijn een podcast neer die zowel spannend en ontluisterend als informatief is. Het taalgebruik doet weldadig aan. Ze hebben geen vloeken of scheldwoorden nodig om de trieste, bizarre situatie in Rekem te beschrijven. In prachtige zinnen, bij tijden met een dubbele bodem, tekenen ze de instelling en de mensen die er woonden voor je uit. Dat alles aan de hand van hun zoektocht naar een verhaal dat soms op een zijspoor lijkt te komen, maar altijd weer een wonderlijk vervolg krijgt.
Slechts één keer wordt de Naam van God als uitroep gebruikt, in een citaat van een Joodse vrouw die na een vermissing van 28 jaar haar man weer in zijn ogen kijkt. Lege ogen, waaruit elke herinnering lijkt te zijn weggegleden. Ook zijn spraakvermogen is hij als gevolg van psychische zwakte en oorlogsontberingen al lang daarvoor verloren.
Behalve voor verhalen van mensen die in de instelling overleden is in de podcast ook plaats voor de levensgeschiedenis van Ieven en Romeijn zelf. Dan begrijp je nog beter waarom de kruisen op de begraafplaats beide makers mateloos fascineren.
Romeijn leerde de binnenkant van een psychiatrisch ziekenhuis tegen wil en dank persoonlijk kennen. Ieven kampte met depressieve gevoelens en had lange tijd geen vaste verblijfplaats. Als zijn werk aan de universiteit gedaan was, bleef hij tot sluitingstijd in de bibliotheek hangen, om daarna naar een hostel te vertrekken. Dat duurt tot ze elkaar tegenkomen, hun verleden delen en besluiten elkaar uit de put te zullen trekken.
Juist die eigen ervaring maakt Ieven en Romeijn de juiste personen om de omstandigheden in de geestelijke gezondheidszorg in verleden en heden tegen het licht te houden. ”Monsters in het bos” is tevens een mooi middel om mensen die neerzien op het uitschot van de samenleving met compassie naar hun medemens te leren kijken. In Rekem zaten gebutste en beschadigde mannen, vaak tot hun dood toe. De 1750 kruisen in het bos zijn daarvan tot op de dag van vandaag de stille getuige.
podcastluisteren.nl/pod/Monsters-in-het-bos
