Wordt het Harris of Trump? De verkiezingskoorts in de Verenigde Staten slaat ook over op veel Nederlanders. Amerika-avonden trekken volle zalen. „De Verenigde Staten zijn veranderd in de Verdeelde Staten.”
Kamala Harris kukelt om. In een wachtruimte in Stadsschouwburg Groningen gaat een houten bord met een gelijkenis van de Democratische presidentskandidaat onderuit. Naast haar blijft het Trumpbord fier staan. „Ik hoop niet dat dit symbolisch is”, lacht Thijs Lepstra.
De bankmedewerker uit Groningen zou, als hij zou mogen stemmen, voor Harris gaan. Onder meer haar buitenlandbeleid spreekt hem aan. „Amerika is militair het belangrijkste land ter wereld”, zegt Lepstra, die is afgestudeerd als historicus. „Harris zal het buitenlandbeleid van president Biden voortzetten. Dat is goed voor Europa, dat op defensiegebied nog niet op eigen benen kan staan. Als Trump aan de macht komt, moet je maar afwachten of Amerika achter Europa blijft staan, bijvoorbeeld wat betreft de oorlog in Oekraïne.”
Lepstra is gefascineerd door Amerika. De dertiger heeft er vrienden wonen. Dit jaar reisde hij naar het platteland van Pennsylvania. In die cruciale swingstate zijn Trump en Harris verwikkeld in een spannende strijd om de kiesmannen.
Het valt Lepstra op hoe uiteenlopend Amerikaanse media berichten over bijvoorbeeld de Democratische president Biden. „Alsof je in twee verschillende landen leeft. Biden was in juni bij de herdenking van de invasie in Normandië in 1944, tachtig jaar geleden. De linkse zender MSNBC zette hem neer als een leider die de Amerikanen verenigt. Het Trumpgezinde tv-station Fox News portretteerde Biden echter als een man die niet geschikt is als president.”
„Als je naar linkse en rechtse tv-stations kijkt, lijkt het alsof je in twee verschillende Amerika’s leeft” - Thijs Lepstra, Amerikafan
Lepstra is deze oktoberavond naar de Groningse schouwburg afgereisd voor een zogeheten Amerikaanse Verkiezingsshow. Amerikakenners Bernard Hammelburg en Laila Frank vertellen verhalen over de politieke strijd in de VS. Een gitarist tokkelt Amerikaanse liedjes; op het podium prijkt een Amerikaanse vlag.
De enkele honderden Amerikaliefhebbers krijgen via een groot scherm roemruchte beelden voorgeschoteld. Trump die wegduikt voor kogels, Trump die een complotverhaal over katten- en hondenetende immigranten de wereld inslingert, Harris die roept dat ze zo veel opheeft met de middenklasse.
De spannende stembusstrijd houdt niet alleen Amerikanen bezig, maar boeit ook talloze Nederlanders. In alle hoeken en gaten van het land luisteren deze weken volle zalen naar de verhalen van Amerikakenners. Podcasts over de politiek in de States zijn er te kust en te keur.
Gekleurd
In Groningen staat de zaal als één blok achter Harris, 99 procent van de bezoekers zou haar stemmen. „Yes!” roept Laila Frank vanaf het podium enthousiast. Ze steekt haar voorkeur voor de Democraten niet onder stoelen of banken. Ooit draaide ze mee in de campagne van Barack Obama. Een verdwaalde Trumpfan in het publiek reageert ontstemd. „Jullie zijn gekleurd!”
„De Verenigde Staten zijn veranderd in de Verdeelde Staten”, zegt Amerikacorrespondent Jan Postma, via een live videoverbinding vanuit Amerika. Samen met Hammelburg presenteert hij al jaren wekelijks de Amerika Podcast, van BNR Nieuwsradio.
Postma wil per se een filmpje laten zien van een van de meest heftige momenten uit zijn journalistieke loopbaan: de Capitoolbestorming op 6 januari 2021. Hij was erbij. Omdat de oproerkraaiers in Washington zich ook keerden tegen de media, verstopte Postma zijn plopkap die dag meer dan eens. In beeld verschijnt een opgefokte Trumpfanaat in Washington die betoogt dat hij het land van de ondergang wil redden. Postma: „Die dag scheerde Amerika langs de afgrond.”
Het baart de VS-correspondent zorgen dat Republikeinen de „geschiedenis van de Capitoolbestorming herschrijven. Aanvankelijk reageerden Republikeinse Congresleden geschrokken op de bestorming. Maar de afgelopen jaren schilderden zij bestormers steeds vreedzamer af. Trump heeft van de bestormers slachtoffers gemaakt. Alsof het vooral verdwaalde toeristen en oude omaatjes waren die in het Capitool geweld pleegden.” Veelzeggend is, zegt Postma, een recent persgesprek in de staat Michigan met de Trumpgezinde Pete Hoekstra, voorheen VS-ambassadeur in Nederland. Postma: „Toen het gesprek kwam op de Capitoolbestorming werd Hoekstra boos. Hij zei: „Jullie overdrijven zo!””
Armoede
De Groninger jurist Mark Postma (47) woonde twee jaar in Amerika, rond 2015. Hij zou op Harris stemmen. „Trump heeft kennelijk toch wat dictatoriale neigingen.” Heftig vindt Postma de armoede waar nogal wat Amerikanen onder gebukt gaan. Hij zag die met eigen ogen in de miljoenenstad Baltimore. „Republikeinen doen helemaal niks aan die armoede. Die gaan voor ongebreideld kapitalisme.”
„Ik snap heel goed dat Amerikanen op Trump stemmen; de witte arbeidersklasse koestert woede richting de elite” - Kenneth van Son, Amerikaliefhebber
Kenneth van Son (25) uit Eelde reist binnenkort naar de VS. Als het even kan, wil hij van een van de kandidaten een ”rally”, een politieke massabijeenkomst, bijwonen. Hoewel Van Son zelf Harris zou stemmen, snapt hij „heel goed” dat veel Amerikanen hun toevlucht zoeken bij Trump. „In de staat Pennsylvania merkte ik dat de vaak witte arbeidersklasse zich achtergesteld voelt. Vroegere staalarbeiders koesteren woede richting de elite in Washington. Voor hun gevoel staat Trump dicht bij de witte man. Ze kunnen zich met hem identificeren. Ook omdat Trump antiwoke is.”
De Groninger ondernemer Onno Smid (50), eveneens Amerikafan, volgt de verkiezingsstrijd in de VS met stijgende verbazing. „Denk aan de extremiteit. Wie het hardst scheldt, vloekt en tiert, krijgt de meeste aandacht. De verkiezingsrace is bijna cabaret geworden, met Trump als oppercabaretier die iets roept over honden en katten die worden opgegeten. Ik vind het onvoorstelbaar dat de helft van Amerika voor zo’n man valt.”
Rare uitspraken
Net als in Groningen krijgt Trump ook in Leiden de handen niet op elkaar. Zo’n twintig VVD’ers hebben zich op een oktoberavond in een café in hartje binnenstad onder het gehoor gezet van Amerikadeskundige Koen Petersen, ook senator voor de VVD. Hij onthult onder meer de geheimen van het Amerikaanse kiesstelsel.
De 28-jarige Alex Schreven de Vries vindt het „heel lastig” om te kiezen tussen Trump en Harris. Hij voelt zich op economisch terrein verwant met de Republikeinse partij van Trump. „Die partij stimuleert ondernemerschap meer dan de Democraten dat doen.” Anderzijds zit de jongeman op bijvoorbeeld het gebied van abortus op de lijn van de Democraten. Over de stijl van Trump heeft hij ernstige twijfels. „Trump is een flapuit. Wil je iemand die rare uitspraken doet over hondeneters als leider van de vrije wereld? Harris komt bij mij presidentiëler over.”
Menigeen vreest dat Oekraïne meer in de problemen komt als Trump de VS gaat leiden. „Trump is een erkend Poetinvriend; dat is beangstigend en gevaarlijk”, gruwt Leiderdorper Tiddo Bresters, die vanwege zijn oldtimerhobby dit jaar Amerika bezocht.
Alisha Müller (31) is „oprecht bang” voor Trumps buitenlandbeleid. Ze vreest dat hij de handen aftrekt van de NAVO en Oekraïne. Ze zou „100 procent” zeker op Harris stemmen. Müller vindt het „inspirerend” dat een vrouw een van de machtigste politici ter wereld kan worden. Trump staat „zo ver” van haar af. „Hij verloor de verkiezingen in 2020, maar probeerde toch de macht te pakken.”
„Trump is een erkend Poetinvriend; dat is beangstigend en gevaarlijk” - Tiddo Bresters, Leiderdorper
Hessel Knippels (28) reisde recent door het zuiden van de VS, onder meer door de Biblebelt. „Je ziet daar enorme evangelische paleizen.” Ook hij zou voor Harris gaan. „Ik vind het niet handig om op een man te stemmen die een staatsgreep organiseert”, hint Knippels naar Trumps rol bij de Capitoolbestorming. Hij ziet zichzelf niet als een onversneden Democraat en is bijvoorbeeld „gecharmeerd” van voormalig president George Bush senior.
Op de stoeltjes in het café heeft ook de 31-jarige Tom Mentink („ik heb een Amerikaanse vriendin”) zich neergezet. Hoewel zijn voorkeur naar Harris uitgaat, heeft Mentink wel een Republikeinse inborst, zegt hij. „Ik hecht aan culturele waarden en tradities. We herdachten hier onlangs het Leidens Ontzet van 1574. Zo’n herdenking vind ik belangrijk, net als de viering van Koningsdag.”
Zijn kameraad Arnoud Faber (32) vindt Amerika een „bizar” land. „Ik bezocht New York. Alles is zo over the top. Wat hier bij MacDonalds een groot formaat cola is, is in Amerika een kleintje.”
In Accent van zaterdag 26 oktober debatteren drie Nederlandse christenen over de stembusstrijd in Amerika.