„Ik zal de rest van mijn leven in de gevangenis doorbrengen en hier sterven. Er zal niemand zijn om afscheid van me te nemen. Alle verjaardagen zullen zonder mij gevierd worden. Ik zal mijn kleinkinderen nooit zien.”

Dat schrijft de Russische oppositieleider Aleksej Navalny op 22 maart 2022 in zijn cel. Die dag heeft hij negen jaar gevangenisstraf gekregen. Dat wordt in totaal 23 jaar, inclusief voorarrest, een eerdere veroordeling van 2,5 jaar en een latere met 19 jaar.

Die tijd zit hij niet uit. Op 16 februari dit jaar overleed Navalny in de ”correctieve strafkolonie” IK-3 Poolwolf, diep in Siberië. Het wordt steeds duidelijker dat Navalny is vergiftigd, met hetzelfde spul dat hem in augustus 2020 werd toegediend: novitsjok.

Klaroenstoot

Het citaat maakt deel uit van een naschrift bij de memoires van Navalny, die dinsdag wereldwijd en in elf talen verschenen. Het Amerikaanse tijdschrift The New Yorker en het Britse dagblad The Times mochten vooraf fragmenten publiceren.

Navalny’s weduwe Joelia, in Rusland toegevoegd aan een lijst met terroristen, wil acht maanden na de dood van haar echtgenoot zijn boek als een klaroenstoot de wereld insturen. Het is zijn testament, een laatste groet. „Al lezend ontmoet je de man van wie ik zielsveel hield. Een man met een diepgaande integriteit en een ontzagwekkende moed.”

Het boek is 520 bladzijden dik, begint met de vergiftiging en terugkeer van Navalny vanuit het Duitse ziekenhuis naar Moskou en eindigt met de drie jaar gevangenschap in detentiecentra onder een steeds zwaarder regime.

Volgens Navalny is niet hij de gevangene van het regime, maar de Russische president die de macht heeft. „Ik heb een hek van zes meter hoog, van het soort dat ik alleen heb gezien in ons onderzoek naar de paleizen van Poetin en Medvedev.”

Tussendoor wordt verteld over zijn jonge jaren en werk, als advocaat, blogger, documentairemaker en vooral als strijder tegen corruptie. De organisatie FBK, waarmee hij streed tegen corruptie, is inmiddels als terroristisch bestempeld en verboden.

Christelijk

Wat meteen opvalt in de lijvige, maar vlot geschreven en soms vilein sarcastische autobiografie: de steeds openlijker keuze voor het christelijk geloof die zijn gevangenschap kenmerkte, was geen opwelling of uit de nood geboren wanhoop. Het was een rationele keuze, die in de slotpleidooien van Navalny en de aantekeningen vanuit de isoleercel die hij via Instagram verspreidde, bijna als een juridisch vertoog kwam bovendrijven.

Maar ook zijn keuze voor Jezus gaat samen met een stekelige verwoording ervan. Toen hij drie jaar oud was, liet zijn oma hem dopen. Dat moest stiekem, omdat zijn vader anders het partijlidmaatschap in de Sovjet-Unie kon verliezen. „Maar ze vreesde priester en kerk meer dan de communisten, dus ging de doop toch door.”

Joelia en Aleksej Navalny hebben twee kinderen. Zachar is nu 16 jaar oud. De 23-jarige Dasja maakt deel uit van het campagneteam van de Democratische presidentskandidaat Kamala Harris in de Amerikaanse staat Pennsylvania. Toen zij in 2001 ter wereld kwam, wist Navalny meteen al dat de geboorte meer was dan een biologische kwestie. „Van een door de wol geverfde atheïst verander ik langzaam in een religieus persoon.”

Ochtendappel

Naarmate het gevangenisregime strenger wordt, worden zijn aantekeningen schaarser en korter. De laatste twee jaar verdikt zich evenwel de stroom aan openlijke geloofsgetuigenissen. Ook dat gaat aan de hand van bizarre verhalen en een zekere bravoure, waaronder het „omgekeerde avondmaal” waarbij Navalny –die in hongerstaking is– zijn brood wel mag delen, maar niet breken.

„Als je eerlijk ja kunt antwoorden, waar hoef je je dan nog zorgen over te maken?” - Aleksej Navalny, Russische oppositieleider (1976-2024)

Op vier plaatsen weidt Navalny echt uit over zijn geloof, wat hem „totaal gelukkig” maakt. Het regime helpt hem als gelovige, want alle boeken zijn verboden, behalve de Bijbel. „Die Bergrede is echt fantastisch! En omdat ik hier toch de hele tijd in de rij moet staan, leer ik hem uit het hoofd.” Hij laat kaartjes maken met Bijbelverzen erop.

Hij beschrijft ook een kerkdienst waarin gevangen priesters voorgaan, die ook de verklikkers en treiteraars zijn die Navalny altijd om zich heen heeft. „Ze buigen zo diep bij het ”Heer, heb genade!”, dat je zou denken dat morgen het Laatste Oordeel komt, in plaats van het ochtendappel.”

Woestijn

Het naschrift eindigt zo: „Het is niet essentieel dat je gelooft dat er mannen in de woestijn ooit 800 jaar oud werden, of dat de zee letterlijk voor iemands ogen werd gespleten. Maar ben je een volgeling van de godsdienst waarvan de stichter zichzelf opofferde voor anderen en de prijs betaalde voor hun zonden? Geloof je in de onsterfelijkheid van de ziel?

Als je eerlijk ja kunt antwoorden, waar hoef je je dan nog zorgen over te maken? Waarom zou je, zachtjes, honderd keer mompelen wat je leest uit een dik boek dat je op je nachtkastje hebt liggen? Maak je geen zorgen over de dag van morgen, want de dag van morgen kan prima voor zichzelf zorgen.”