Vier zware Boxer- en twee CV90-pantsergevechtsvoertuigen staan paraat op de grote, ruige vlakte van militair oefenterrein Pabrade in Litouwen. Twee Leopardgevechtstanks stellen zich iets verderop verdekt op achter een bossage.

De situatie oogt dreigend. In de verte, tegen de bosrand, rukken de Russen op. Een virtuele vijand, maar toch. Het scenario tijdens de multinationale NAVO-oefening Iron Wolf in Litouwen is realistisch. In Oekraïne sneuvelen dagelijks militairen onder Russische raket- en artillerieaanvallen. Dat geeft de oefening een dodelijke ernst.

Vúúr! De twee Leopardtanks schieten op de oprukkende colonne Russen. Zware dreunen rollen dreigend over het oneffen oefenterrein, op amper 13 kilometer afstand van de grens met Wit-Rusland. „Ze geven de Russen een klap op de neus”, wijst een militair commentator op de rand van het 17.500 hectare grote oefenterrein.

Snel trekken de 60 ton zware gevechtstanks zich tactisch terug en herpositioneren zich achter de gevechtslinie van zware pantservoertuigen. Plotseling hakt een Duits tankpeloton via de linkerflank in op de vijand. De Leopards spuwen vuur. Granaten slaan pakweg 2,5 kilometer verderop in. Voltreffer!

Op scherp

De enhanced Forward Presence (eFP), de vooruitgeschoven multinationale gevechtseenheid van de NAVO, staat op scherp in Litouwen. „Wij zijn hier om de Russen af te schrikken, de lokale bevolking gerust te stellen en Litouws grondgebied te verdedigen als het nodig is”, zegt luitenant-kolonel Bas Schillemans, commandant van de vooruitgeschoven multinationale NAVO-eenheid in Pabrade.

„Geen enkel wapensysteem kan de komende tien jaar de tank vervangen”  - Luitenant-kolonel Bas Schillemans, commandant eFP-missie

Nederlandse militairen van het Duits-Nederlandse 414 Tankbataljon, onderdeel van 43 MechBrig uit Havelte, leven zich uit op het uitgestrekte oefenterrein in Litouwen. In eigen land ontbreken mogelijkheden om te trainen op het gecombineerde gevecht met tanks, pantservoertuigen en jachtvliegtuigen.

„De missie in Litouwen is niet alleen een oefening, we zijn hier ook voor echte inzet”, legt Schillemans uit. „Deze multinationale NAVO-eenheid maakt integraal onderdeel uit van de Litouwse verdediging.” Op welke manier, dat wil de overste dan weer niet zeggen. De Russen lezen mee.

Voor het eerst geeft een Nederlander, overste Bas Schillemans, leiding aan de eFP-missie in Litouwen. Bijzonder. Duitsers geven het roer niet graag uit handen; sinds 2017 zwaait Duitsland als leidende partij zelf de scepter over de NAVO-missie. De Nederlandse commandant van het 414 Tankbataljon is voor de Duitsers echter een vertrouwd gezicht.

Het belangrijkste doel van de eFP-missie is voor Schillemans warfighting, oftewel oorlogsvoering. „Het kunnen én willen vechten. Niet alleen met ons materieel, maar vooral ook met de juiste mindset. Dat geldt van individuele militair tot de gehele battlegroup.”

Verder moet de multinationale eenheid dezelfde militaire taal leren spreken, zichzelf laten zien aan Litouwers en Russen, maar ook veiligheid bieden. „De Litouwers vragen zich niet af óf en wanneer de Russen binnenvallen, ze bereiden zich gewoon voor. De battlegroup houdt rekening met een Pearl Harbor”, zegt Schillemans, verwijzend naar de Japanse verrassingsaanval op de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor in december 1941.

Staal op staal

Na de Russische agressie in Oekraïne verlegt de Nederlandse krijgsmacht noodgedwongen zijn koers. Niet langer staan vredesmissies centraal, maar de verdediging van Nederland en het NAVO-grondgebied staan op nummer één. Met staal op staal. Tanks tegenover tanks.

Schillemans en zijn manschappen bestuderen elke week de verrichtingen van het Russische leger aan het front in Oekraïne. „De Russen zetten een hoeveelheid vuursteun in die we sinds de Tweede Wereldoorlog niet meer hebben gezien. De krijgsmacht moet daarom in de toekomst rekening houden met dagenlange zware artillerieaanvallen, grote aantallen tegenstanders en een groot aantal slachtoffers aan eigen kant.”

Ook leger en inlichtingendiensten in Litouwen volgen de Russen op de voet. „Litouwen voelt de dreiging van de Russen beter dan bondgenoten ver weg, diep in Europa”, zegt kolonel Aurelijus Motiejūnas van de Iron Wolf Brigade in Pabrade. De hoge militair omarmt de versterking vanuit de NAVO. De eFP-battlegroup en de vier Litouwse brigades tellen samen pakweg 4000 man. „Dat geeft enorme vuurkracht.”

Kolonel Motiejūnas verwacht overigens niet een onmiddellijke aanval van de Russen, maar sluit de mogelijkheid over enkele jaren zeker niet uit. „Mijn brigade bereidt zich voor op dat gevecht.”

„We zijn nog niet af van het expansionistische aanpak van de Russen” - Jack Twiss Quarles van Ufford, ambassadeur in Litouwen

De kolonel is daarbij blij met de Nederlandse inzet in Litouwen. „Nederlandse militairen zijn flexibel en professioneel. Wij hanteren hier de Dutch approach: oplossingen vinden zonder de regels te overtreden. Out of the box.” En samenwerken met de sterk hiërarchisch ingestelde Duitsers? „Ik werk graag met iedereen samen”, zegt Motiejūnas diplomatiek.

Sleutelrol tanks

Op het oefenterrein is het gevecht nog in volle gang. Onverwacht vliegt een toestel laag over en levert close airsupport, luchtsteun voor grondtroepen. Een bom valt. Virtueel. Een dikke rookpluim stijgt op door detonatie van een ingegraven explosief in het veld. Grommende Leopards vervullen een sleutelrol in het uitschakelen van de oefenvijand.

Nederland schaft daarom 46 Leopard 2A8-gevechtstanks aan, met een optie op nog eens 6. De landmacht versterkt het nieuw op te richten tankbataljon met onbemande systemen, zo meldde Defensieminister Ruben Brekelmans dinsdag aan de Tweede Kamer; nieuws dat begin september voor de presentatie van de nieuwe Defensienota al was uitgelekt.

Tanks zijn volgens overste Schillemans onmisbaar. „De komende tien jaar komt er geen wapensysteem dat de tank kan vervangen, geen wapen dat dezelfde vuurkracht, bescherming en mobiliteit biedt om 24 uur per dag in elk weertype een terrein te beheersen. Het is goed weer een hamer in de gereedschapskist te hebben.”

Defensie kan ook weinig anders dan tanks aanschaffen. De NAVO eist dat Nederland beschikt over een zelfstandige heavy infanterybrigade, een zware gevechtsbrigade mét een eigen tankbataljon. De NAVO trapt er niet meer in dat Duitsland én Nederland beide het bestaande Duits-Nederlandse 414 Tankbataljon meetellen in hun gevechtscapaciteit.

Gejuich

De aanschaf van tanks is door de Nederlandse militairen in Litouwen „met gejuich” ontvangen, zegt commandant Schillemans. De tankers zijn in hun nopjes. „We hebben een vreugdedansje gedaan”, beaamt Mike (25) in Pabrade. „Want in het Duits-Nederlandse tankbataljon moet Nederland altijd maar afwachten of en wanneer het een tank kan inzetten.” Leopards zijn onmisbaar, vindt ook wachtmeester Conrad (25). „Een gemechaniseerde brigade is een orkest, waarbij de tank een instrument is. Zonder tank kun je niet de juiste muziek spelen op het slagveld.”

Ondanks de feeststemming in Pabrade is een verzoek een biertje te mogen drinken afgewezen. Militairen van de eFP-missie staan nu eenmaal droog, zegt korporaal Jeroen (29). „Alleen precies op de helft van de uitzending mogen we twee biertjes per neus.”

Het opbouwen van een nieuw, volwaardig tankbataljon kost jaren tijd. Bij de krijgsmacht is veel ervaring weggevloeid. Overste Olaf Brink heeft in 2011 het laatste schot gelost met een Nederlandse tank. Het afschaffen was „uitermate pijnlijk”, zegt de luitenant-kolonel. „Een knak.” Veel officieren en onderofficieren zijn destijds direct de dienst uitgegaan.

Defensie merkt op dit moment juist het omgekeerde effect door het aangekondigde aantreden van de Leopards. „Jongeren melden zich aan om op een tank te kunnen werken”, weet Schillemans. Hij herkent het gevoel. „Dat is ook de reden geweest waarom ik ooit bij Defensie ben gegaan.”

Versterking van de landmacht en versterking van de oostflank van het NAVO-gebied via de eFP-missie zijn volgens de luitenant-kolonel geen overbodige luxe. „Als het hier fout gaat, gaat het bij ons thuis ook fout. Als de Russen in Litouwen de grens over komen, gaan we dat in Nederland voelen.”

Kanarie

Weerbaarheid is daarom voor Nederland van groot belang, benadrukt de Nederlandse ambassadeur in Litouwen, Jack Twiss Quarles van Ufford, die een kijkje komt nemen bij de NAVO-oefening. „We moeten niet denken dat de Russen bij Vaals binnenvallen, maar wel rekening houden met een totale verstoring van bijvoorbeeld onze medische infrastructuur.”

Nederland moet van Litouwen leren, stelt ambassadeur Twiss, die zijn sporen heeft verdiend bij de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD). Litouwen was „direct wakker” bij de Russische agressie. „Dat zit in het DNA van de Litouwers. Een kanarie in de kolenmijn was voor Litouwen de Russische inval in Georgië van 2008, de annexatie van de Krim in 2014 en de invasie in Oekraïne van 2022.”

Litouwen heeft een „beleefde en doorleefde ervaring” met Russische bezetting, anders dan in West-Europa. „Litouwen heeft twee keer een Bucha meegemaakt”, zegt de ambassadeur, verwijzend naar de Russische slachtpartij van maart 2022 in het Oekraïense dorp. „Voor Litouwen is de Tweede Wereldoorlog pas in 1990 beëindigd”; het jaar waarin de Baltische staat zelfstandig werd.

Twiss waarschuwt openlijk voor de Russen; een boodschap die vijf jaar geleden ondenkbaar zou zijn geweest. „De expansionistische drive in het Russische beleid is vrij constant. Litouwers zijn ervan overtuigd dat de Russen na Oekraïne het leger gaan reorganiseren en herbewapenen waarbij er een nieuw conflict ontstaat. We zijn niet af van het expansionisme van Rusland.”