Het was een onheilspellende aankondiging die Vladimir Poetin op 25 september deed tijdens een bijeenkomst van de Russische veiligheidsraad die live op tv werd uitgezonden. De president liet weten dat Moskou binnenkort veranderingen zal doorvoeren in de nucleaire doctrine, het document dat de omstandigheden opsomt waaronder Rusland zijn kernwapens kan gebruiken.

„De gewijzigde versie van het document stelt dat agressie tegen Rusland door een niet-nucleaire staat, maar met de deelname of steun van een nucleaire staat, wordt beschouwd als een gezamenlijke aanval op de Russische Federatie”, zo lichtte Poetin toe. Het was een ondubbelzinnige verwijzing naar Oekraïne: Kyiv heeft zelf geen kernwapens, maar weet zich wel gesteund door westerse kernmachten.

Wat betekent de beoogde nieuwe nucleaire doctrine in de praktijk; hoe serieus is de dreiging die ervan uitgaat? Zonder meer is het een grimmige boodschap en een escalerende stap. Zeker de toevoeging dat Rusland de inzet van kernwapens zal overwegen zodra het „betrouwbare informatie” ontvangt dat langeafstandswapens op Russisch grondgebied worden afgeschoten, is weinig geruststellend.

Tegelijkertijd past de aankondiging in een patroon. Het is niet de eerste keer dat Poetin de oorlogstrom roert, juist op het moment dat Kyiv en het Westen in gesprek zijn over uitbreiding van de militaire steun. Telkens als er in het Westen wordt gepraat over nieuwe strategische steun aan Kyiv, komt het Kremlin met een nieuwe rode lijn.

Dat was bijvoorbeeld het geval toen de discussie liep over de levering van zware wapensystemen, westerse tanks en F-16’s. Ondanks dat het Kremlin elke keer sprak over „kolossale risico’s” of „ernstige consequenties”, bleven de gevolgen grotendeels uit. Poetins rode lijnen bleken steeds een stuk minder rood dan Moskou vooraf wilde doen geloven. Het was bovenal een manier om Kyivs bondgenoten af te schrikken om hun steun voort te zetten of uit te breiden.

Oekraïnedebat

Ook nu kan Poetins boodschap niet los worden gezien van het Oekraïnedebat in het Westen. NAVO-landen, Washington voorop, overwegen of ze Kyiv toestemming moeten geven voor beschietingen van militaire doelen diep in Russisch grondgebied met langeafstandsraketten. Vanzelfsprekend ziet het Kremlin dat liever niet gebeuren en dus volgt een nieuw dreigement: aanpassing van de doctrine.

Maar de huidige nucleaire doctrine biedt al ruimte voor de inzet van kernwapens. Sinds 2010 stelt het document dat Moskou zijn atoomarsenaal kan aanspreken „in het geval van agressie tegen Rusland met conventionele wapens wanneer het bestaan van de staat wordt bedreigd”. Dat is een breed te interpreteren tekst, maar er hebben zich sinds het begin van de oorlog genoeg scenario’s voorgedaan die het Kremlin daaronder zou kunnen scharen.

Zo ziet Rusland de bezette delen van de Oekraïense regio’s Zaporizja, Cherson, Donetsk en Loehansk samen met de geannexeerde Krim officieel als Russisch grondgebied. De grootschalige bombardementen die Kyiv daar uitvoert, zou het Kremlin een existentiële bedreiging kunnen noemen om de inzet van kernwapens te legitimeren.

„Nucleaire escalatie is niet aannemelijk omdat het Ruslands oorlogsdoelen niet helpt” - Hans Kristensen, directeur Nuclear Information Project

In mei 2023 beschuldigde Moskou Oekraïne zelfs van een aanval op het Kremlin, met als doel Poetin te doden. Dit gebeurde nadat het Russische leger twee drones boven het Rode Plein uit de lucht had geschoten. Een aanval op het centrum van de macht: hoe existentieel wil je de dreiging hebben? Toch bleef het ook toen bij de waarschuwing dat Rusland het recht heeft „vergeldingsmaatregelen te nemen waar en wanneer we dat nodig achten”.

Dreigementen

Dat de aangepaste nucleaire doctrine grote gevolgen zal hebben, is daarom onwaarschijnlijk, stelt Hans Kristensen, directeur van het Amerikaanse Nuclear Information Project, in een analyse op het nieuwsplatform Russia Matters. „Nucleaire escalatie is niet aannemelijk omdat het Ruslands oorlogsdoelen niet helpt en een directe militaire confrontatie kan uitlokken met de NAVO, die veel kostbaarder zou zijn voor Rusland", schreef hij. En dus blijft het zeer waarschijnlijk wederom bij dreigementen.

Telkens als het Westen praat over strategische steun aan Kyiv, komt het Kremlin met een nieuwe rode lijn.