Przemysl: haast ongewone vrede
In het Poolse Przemysl word je je bewust van de gewelddadige geschiedenis van Oost-Europa. Nu heeft het stadje opnieuw te maken met oorlog. Het is mijn laatste vredige stop voordat ik een land in oorlog induik. Een plek die zelf heeft ervaren wat oorlog is.
In het Poolse stadje Przemysl, op ongeveer tien kilometer van de grens met Oekraïne, dringt de gewelddadige geschiedenis van Oost-Europa tot me door, met haar verschuivende grenzen en oorlogen in de vorige eeuw, waarin mensen werden vermalen. Nu staat sinds de grootschalige Russische invasie op 24 februari 2022 de oorlog opnieuw bij Przemysl op de stoep.
Terwijl ik wacht op mijn trein naar Oekraïne, dwaal ik rond in Przemysl. In de straten kijk ik naar de 19e- en 20e-eeuwse panden, loop ik over kasseien, wandel over pleinen en langs kerken en monumenten. Borden verwijzen naar de Molotovlinie, waarvan bunkers en fortificaties zijn te bezichtigen. De naam verwijst naar de Sovjetminister van Buitenlandse Zaken Vjatsjeslav Molotov. De Sovjets bouwden deze linie in 1940 als verdediging tegen nazi-Duitsland. Ondanks het niet-aanvalsverdrag tussen Berlijn en Moskou uit 1939 nam het Kremlin toch voorzorgsmaatregelen tegen een Duitse aanval.
In het verdrag verdeelden Duitsland en de Sovjet-Unie Polen onder elkaar, nadat ze in september 1939 het land waren binnengevallen. Przemysl zelf werd ook verdeeld tussen beide grootmachten. In 1941 namen de Duitsers de hele stad in. In 1944 jaar kwam het stadje volledig in Sovjethanden en het behoorde tot 1991 tot het communistische blok. Tijdens de Eerste Wereldoorlog had Przemysl al te lijden gehad onder gevechten tussen tsaristisch Rusland en het Oostenrijks-Hongaarse Rijk.
En nu heeft Przemysl opnieuw te maken met oorlog. Vanaf de eerste dag van de Russische invasie ving het Poolse stadje met warmte honderdduizenden vluchtende Oekraïners op. Het treinstation veranderde in een opvang- en hulpplek voor Oekraïners. Ze konden vanaf hier verder Europa inreizen met de trein, die toen voor hen gratis was.
Zo goed gingen de twee volkeren tot de oorlog niet met elkaar om. Het wantrouwen tussen beide landen zat diep, sinds Oekraïense nationalisten tijdens de Tweede Wereldoorlog tienduizenden Polen hadden afgeslacht. Ook de Polen vermoordden toen Oekraïners. Maar de grootschalige Russische invasie heeft de Polen in Przemysl dichter bij de Oekraïners gebracht, en omgekeerd. In Rusland hebben beide volkeren nu een gezamenlijke vijand.
Toen ik twee maanden geleden na terugkeer uit Oekraïne voor het laatst in Przemysl was, bleek, na tweeënhalf jaar oorlog, die massale vluchtelingenstroom te zijn opgedroogd. Al klopten er nog gevluchte Oekraïners aan bij het hulppunt. Voor hen biedt Przemysl in de eerste plaats veiligheid, binnen de EU en de NAVO.
Zo voelt het ook voor mij, iedere keer als ik in Przemysl terugkeer uit een land in oorlog. Al leert een blik op het verleden van Przemysl mij dat vrede hier geen gewoonte is.
