Dat is de thematiek waar ds. Carola Dahmen maandag in Utrecht op promoveert aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU).

Dahmen zegt zich ernstige zorgen te maken over de opwarming van de aarde die de mens veroorzaakt. „Want wat betekent het voor de toekomst? Voor mijn dochter? En nog belangrijker: nu al raakt klimaatverandering veel levens. Dieren, planten en kwetsbare mensen lijden, en dan vooral vrouwen in het mondiale zuiden.”

Onder meer de vraag over het lijden in de wereld zette haar als theologe op het spoor van haar promotieonderzoek. Ze onderzocht daarbij de theologie van de Nederlandse predikant Kornelis Heiko Miskotte (1894–1976), bekend van het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog, en die van Sallie McFague (1933–2019), een vooraanstaande Amerikaanse ecotheologe.

De titel van Dahmens proefschrift luidt: ”En zie, het was niet goed meer”.

Vanwaar de verwijzing naar Genesis 1 in de titel?

„Al snel toen ik begon met mijn promotieonderzoek, kwam dit bij me op. Het werd mijn werktitel. Uiteindelijk is die blijven staan, omdat het de huidige realiteit goed weergeeft. God noemt de schepping in Genesis 1 zeer goed. Maar hoe kun je daar nu nog van spreken als je de ernst van de klimaatcrisis en het uitsterven van soorten op je laat inwerken?

De titel is ook een profetisch geluid. Denk aan Jeremia 4, als het land verwoest is na de Babylonische overheersing. Jeremia klaagt dat er geen mensen en geen vogels meer zijn. Hij linkt het ook direct met het ”woest en ledig” uit Genesis 1. Hij gebruikt dezelfde Hebreeuwse woorden: ”tohu wabohu”. Ook nu kunnen we profetisch spreken als we de discrepantie zien tussen de werkelijkheid en hoe het oorspronkelijk bedoeld was.”

In uw onderzoek gaat het over ecologie, feminisme en theologie. Wat hebben die met elkaar te maken?

„Ecofeministische theologie is een zijtak van de ecotheologie. De ecotheologie wil theologisch spreken in tijden van natuurcrises. De feministische blik is ontwikkeld omdat klimaatverandering bijzonder veel vrouwen en meisjes treft. Het grootste deel van de armen is namelijk vrouw. Weersextremen raken armen het sterkst.

„Sallie McFague ontwikkelde de metafoor om de aarde te zien als Gods lichaam” - Ds. Carola Dahmen, promovenda aan de PThU

Sallie McFague is een voorbeeld van een ecofeministische theologe. Zij ontwikkelde de metafoor om de aarde te zien als Gods lichaam. Ze bedoelde dat dus niet letterlijk. Ze zette christenen hiermee een andere bril op, om op een andere manier naar de natuur te kijken. Met de aarde als Gods lichaam kun je je meer verbonden voelen met de geschapen werkelijkheid.”

U richtte zich ook op de protestantse theoloog Miskotte. Hoe verhield hij zich ten opzichte van de natuur?

„Miskotte beschrijft in zijn dagboeken zijn liefde voor de natuur. Pagina’s lang mijmert hij over de bossen en de zee. De sneeuw weerspiegelt volgens hem Gods stilte.

Tegelijk leverde hij in navolging van Karl Barth sterke kritiek op de natuurlijke theologie die stelt dat je God in de natuur en de geschiedenis tegenkomt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd natuurlijke theologie gebruikt om het nationaalsocialisme te legitimeren. Barth en Miskotte waarschuwen voor een nieuw heidendom en zien God als de geheel Andere. God openbaart Zich enkel in Jezus Christus.”

Vallen die twee theologische visies te verenigen?

„Ze kunnen elkaar verrijken. Dan kom ik uit bij de incarnatie. In Johannes 1 staat dat het Woord vlees is geworden. De term vlees kun je niet alleen op mensen betrekken, maar op de hele schepping. Scheppingsvlees als het ware. God werd onderdeel van de schepping. Zo staat Jezus Christus nog steeds centraal en heb je ook de verbondenheid met de rest van de schepping.”

Wat hoopt u met uw onderzoek te bereiken?

„De conclusie van mijn onderzoek luidt dat God een zelfstandige relatie heeft met de natuur, met dieren en planten. Dat is iets wat wij ons niet goed kunnen voorstellen, hoe groot en ongrijpbaar God ook is. We denken al snel dat God alleen ons, mensen, op het oog heeft.

Ik hoop dat in kerken meer bewustwording komt over de ecologische crises. Als dieren uitsterven moet dat ons aangrijpen. Het raakt God immers. Dus zou het ons ook moeten raken.”

Theologe Carola Dahmen over haar promotie over de verhouding tussen God en natuur