De één ligt drie maanden achtereen op de intensive care met hartproblemen, de ander bezoekt één keer per jaar de huisarts voor een kuur tegen eczeem. En toch betalen ze evenveel zorgpremie. Solidariteit. Dat is de kerngedachte achter het Nederlandse zorgverzekeringsstelsel. Met elkaar dragen we de zorgkosten, zodat het voor iedereen betaalbaar blijft.

Maar die onderlinge verbondenheid staat volgens Aad de Groot, directeur van zorgverzekeraar DSW, onder hoogspanning. „Wij merken dat de grens van wat mensen in Nederland voor zorg willen en kunnen betalen is bereikt. De solidariteit staat onder grote druk”, zei hij dinsdag tegen de NOS. „De gezondheidsverschillen in Nederland worden te groot. De rek is er echt uit.”

„Als we burgers de vrije keuze lieten, zouden jonge, gezonde mensen zich veel minder vaak verzekeren” - Xander Koolman, gezondheidseconoom

Dat valt allemaal wel mee, zegt gezondheidseconoom Johan Polder, verbonden aan Tilburg University. „Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt nog niet zo een-twee-drie dat de solidariteit onder druk staat. Nederlanders zijn enorm solidair.” Het probleem is volgens Polder dat we solidariteit meten in termen van jong en oud of gezond en ziek. „Als je een hele levensloop als tijdsvenster neemt, zie je dat ieders uitgaven veel gelijker zijn. Gezonde premiebetalende jongeren zijn dus eigenlijk solidair met zichzelf in de toekomst.”

Die solidariteit is wel gebaseerd op dwang, zegt Xander Koolman, gezondheidseconoom aan de Vrije Universiteit Amsterdam. „Want als we burgers de vrije keuze lieten, zouden jonge, gezonde mensen zich veel minder vaak verzekeren.” Maar ook jonge, gezonde mensen worden op een dag ziek en oud, betoogt Koolman.  „Als ze later op leeftijd zijn en in een verzorgingshuis zitten voor 120.000 euro per jaar, zullen ze toch blij zijn dat we zo’n zorgverzekeringstelsel hebben in Nederland.”

Dat er een flink prijskaartje aan de zorg in Nederland hangt, weet Koolman als geen ander. Hij deelde de totale zorgbegroting door het aantal Nederlanders en kwam uit op zo’n 6400 euro per persoon per jaar aan zorgkosten. Dat klinkt als een hoop geld, zegt Koolman, maar in vergelijking met andere landen doen we het zo slecht nog niet. „De Nederlandse zorgkosten zijn de laatste jaren minder hard gestegen dan die van bijvoorbeeld Engeland en Frankrijk. Dat het Nederlandse zorgstelsel op zijn laatste benen zou lopen is volgens hem dan ook zeker niet het geval.

Zorgkanjers

Maar waarom blijven die zorgkosten dan jaar in jaar uit stijgen? Vergrijzing, nieuwe behandelmethoden en gestegen personeelskosten zijn de meest genoemde reden, zegt gezondheidseconoom Polder. Snijden in zorguitgaven is bovendien nog niet zo makkelijk. „Niemand zegt: zorg maar wat minder goed voor onze ouderen of laat die nieuwe, veel effectievere kankerbehandeling maar zitten.” Ook gestegen personeelskosten zijn volgens hem onontkoombaar. „In de coronatijd klapten we onze handen stuk voor onze zorgkanjers. Dat vertaalt zich nu terecht in een beter salaris.” Een daling van de zorgkosten is volgens Polder sowieso een utopie. „Alleen afremmen kan nog.”

„Niemand zegt: zorg maar wat minder goed voor onze ouderen of laat die nieuwe kankerbehandeling maar zitten” - Johan Polder, gezondheidseconoom

Wie dat voor elkaar wil krijgen, heeft twee mogelijkheden: minder behandelingen en medicijnen verzekeren en toezien op gepast gebruik. Dat eerste is lastig, zegt de gezondheidseconoom. „Ziekenhuiszorg zit automatisch in het pakket. Dus als artsen een nieuwe behandeling verzinnen, en die is breed geaccepteerd, dan wordt die innovatieve methode automatisch verzekerd.” Een andere optie is om niet alle dure geneesmiddelen te vergoeden. „Als een middel echt te veel kost voor wat het oplevert, onderhandelt het ministerie met de farmaceut over de prijs. Vrijwel altijd komt het medicijn dan alsnog in aanmerking voor vergoeding. ‘Nee’ verkopen, is nu eenmaal ontzettend moeilijk.”

Wat de druk op de zorgkosten volgens Polder wel wat kan verlichten is toezien op gepast gebruik. Lees: minder zorg gebruiken. „Denk aan het plaatsen van trommelvliesbuisjes of het knippen van amandelen. Die behandelingen werden vroeger veel vaker uitgevoerd dan tegenwoordig.” In het programma Zorgevaluatie en Gepast Gebruik werken artsen samen om dergelijke onnodige zorg terug te dringen. Maar ook patiënten hebben hun verantwoordelijkheid. „Moet je echt om elk wissewasje naar de huisarts? En kan die behandeling bij die specialist misschien ook een weekje wachten?” vraagt Polder zich af.

De belangrijkste prikkel om mensen over zulke vragen na te laten denken is het eigen risico. „Bijna alle gezondheidseconomen zijn het er over eens dat je het eigen risico beter kunt verhogen dan verlagen. Op die manier krijgen burgers inzicht in wat zorg kost. Bovendien is het financieel gunstig om terughoudend te zijn.”

Gehalveerd

Het nieuwe kabinet heeft echter heel andere plannen. In 2027 moet het eigen risico gehalveerd zijn naar 165 euro, zo staat in het regeerakkoord. En dat gaat flinke gevolgen hebben voor de zorgpremie, weet Polder. „De financiële drempel om zorg te gebruiken wordt lager, dus mensen gaan makkelijker naar de huisarts en het ziekenhuis. Tegelijkertijd moet de halvering van het eigen risico ook nog gecompenseerd worden.” Het kan niet anders of de maandelijkse premie gaat de komende jaren nog veel harder stijgen, zegt Polder. „Over twee jaar kunnen we dit gesprek opnieuw voeren.”

Gek genoeg zijn het niet eens de torenhoge zorgkosten die gezondheidseconomen de meeste zorgen baren. „De organiseerbaarheid van de zorg is een veel verontrustender thema”, zegt Polder. Het geld is er wel, alleen het personeel niet. Het tekort aan handen zou op termijn zelfs voor een rem op de uitgaven kunnen zorgen. „Zo keert de wal het schip.”