Ruim 1300 „christelijke leiders” en anderen hebben de inmiddels gesloten verklaring ondertekend. De initiatiefnemers van de verklaring zijn van mening dat kerkelijk Nederland te weinig zijn stem heeft laten horen tegen „extreemrechts gedachtegoed”, terwijl christelijke leiders in Duitsland, Groot-Brittannië en Frankrijk dat wel deden. Met deze verklaring vragen ze hier alsnog aandacht voor.

Piketpaaltje

„We hoopten dat predikanten zich uit eigen beweging zouden uitspreken tegen extremisme en extreemrechts gedachtegoed, zoals in Duitsland, Frankrijk en Engeland ook is gedaan”, stelt Harmen Niemeijer-Scheffer. Als directeur van Micha Nederland is hij verantwoordelijk voor het opstellen van het document over de verhouding tussen extreemrechts en het Evangelie. „Wij wilden de kerkelijke leiders niet voor de voeten lopen, maar inmiddels is het kabinet geïnstalleerd zonder dat er een reactie is gekomen. Daarom ligt de verklaring er nu.”

Het doel van het statement is het vaststellen van een ondergrens, stelt Niemeijer. „Het rechtsextremisme slaat complexe problemen plat door op zoek te gaan naar een zondebok. We zien dat dit bijvoorbeeld gedaan wordt bij de wooncrisis, waar niet-westerse migranten de schuld van krijgen. Met die gedachte stimuleer je uitsluiting. Uitsluitingsretoriek is volgens ons in strijd met het Evangelie. We hopen daarom dat mensen met deze verklaring in de hand met elkaar het gesprek aangaan.

„De verklaring is geen stok om mee te slaan” - Harmen Niemeijer-Scheffer, directeur van Micha Nederland

Onder extreemrechts verstaan we het gedachtegoed dat de rechtsstaat afwijst. Je zou het ook radicaalrechts kunnen noemen. De verklaring is geen petitie, maar een middel om piketpaaltjes te slaan voor de discussie die nu niet gevoerd wordt. Dat gesprek is lastig. Het schuurt met je denkbeelden. Ik merk bij mezelf dat ik soms ook last heb van een racistische reflex. De verklaring is wat dat betreft ook een uiting van zelfreflectie. Hij is niet bedoeld als een stok om mee te slaan.”

Had het statement ook over extreemlinks gedachtegoed kunnen gaan? „Zeker”, antwoordt Niemeijer. „De kerk is de plek om de dialoog aan te gaan over alle ideeën. We hadden ook een verklaring opgesteld als een communistische partij die alle religie wil verbieden, de grootste was geworden. Maar door de tegenwerping ”en extreemlinks dan?”, duw je het gesprek weg bij waar het om draait.”

Zinloos

Volgens ds. M. van Heijningen, predikant van de hervormde Ichthuskerk in Alblasserdam en synodelid van de PKN, is de kerk inderdaad de plaats waar de discussie over dit onderwerp gevoerd kan worden. „De kerkelijke gemeente is bij uitstek de plek waar aan de mens gesleuteld wordt. Bekering is nooit af. Daar hoort een discussie over denkbeelden bij. Maar zowel een FVD-stemmer als een lid van de Partij voor de Dieren mag daaraan meedoen.”

„De verklaring zorgt op geen enkele manier voor verbinding” - Ds. M. van Heijningen, predikant in de protestantse gemeente van Alblasserdam

Het document belemmert dit gesprek echter, volgens ds. Van Heijningen. „Als een gemeentelid PVV heeft gestemd en vervolgens via de ondertekenlijst van deze verklaring erachter komt dat zijn predikant dat afkeurt, zorgt dat op geen enkele manier voor verbinding. Het heeft geen zin om een gedachtewisseling over zo’n onderwerp te beginnen met een sterk statement. Als iemand bij mij komt met worstelingen rondom homoseksualiteit en ik begin het gesprek met een stevige veroordeling ervan, sla ik het dood. Het voeren van een gesprek begint met luisteren.”

En luisteren doet de verklaring niet, stelt de predikant. „Die duwt mensen in hokjes. Ik stond als predikant in Groningen en zag hoe mensen geraakt werden door de chaos van de politiek rondom de gaswinning. Uit protest stemden zij op Geert Wilders. Niet omdat ze het met al zijn ideeën eens zijn, maar omdat ze hopen op een nieuwe koers. Maakt dat hen extreemrechts? In plaats van direct te veroordelen, moeten we naar hun oprechte zorgen luisteren.”

„De taak van een predikant is niet om met opgeheven vinger allerlei verklaringen op te stellen”, stelt ds. Van Heijningen. „De kernopdracht van de kerk is spreken over het heil dat bij Christus te vinden is. We hebben er onze handen vol aan om die Naam bekend te maken. Laten we dat doen en verder publiekelijk zwijgen over zaken waar we te weinig verstand van hebben.”

Dialoog

De Raad van Kerken deelt de zorgen van Micha Nederland, maar heeft de verklaring niet ondertekend, omdat zij zich niet zomaar tegen een politieke stroming wil uitspreken, zegt algemeen secretaris C.C. Wessel. „Vanuit de verbondenheid met elkaar, willen we in de kerk en in de maatschappij met elkaar in gesprek gaan. We willen niet dat de dialoog in de wielen gereden wordt door stevige bewoordingen die de discussie dicht kunnen gooien.”

Concrete zaken

De PKN heeft besloten de verklaring niet te tekenen. ,Het is belangrijk om te bidden voor de overheid die door God over ons is gesteld en zinvol om met diezelfde overheid in gesprek te blijven. De Protestantse Kerk in Nederland kiest er daarom voor om zich uit te spreken op concrete situaties. Zo stelde de kerk recent nog dat de voorgenomen bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking desastreus zijn en dat we als samenleving door een morele ondergrens zakken wanneer de bed-bad-broodregeling wordt afgeschaft", aldus persvoorlichter Oetze Deelstra.

Profetische roeping

Onder de ondertekenaars van de verklaring bevindt zich één predikant uit de Hersteld Hervormde Kerk: ds. W.J.C. van Blijderveen, predikant van de hhg van Kruiningen. „Ik zag het statement in de media. Toen ik het las, voelde ik veel overeenstemming waardoor ik het op eigen initiatief getekend heb.”

De predikant vindt dat de kerk zich veel te weinig uitspreekt. „We hebben een profetische roeping ten opzichte van de samenleving en politiek. Door hoe nu gesproken wordt over migranten en vreemdelingen, komen menselijke waardigheid en basale Bijbelse normen in het gedrang. Daar moet de kerk de vinger bij leggen.”

Ds. Van Blijderveen is niet bang dat zijn handtekening de polarisatie versterkt. „Mijn gemeenteleden zullen niet verbaasd zijn als ze mijn naam onder de verklaring zien staan. Ik ben open over mijn opvattingen, ook in de verkondiging. Dat ik me hierover uitspreek, is niet nieuw.

Ik had het mooi gevonden als andere predikanten uit mijn kerkverband ook hadden getekend”, geeft ds. Van Blijderveen aan. „Maar ik hoop dat zij evengoed tegenwicht bieden aan rechtsextremistisch gedachtegoed, ook al hebben ze hun handtekening niet onder de verklaring gezet.”

Spiegel

Ds. J.R. van Vugt, predikant van de hersteld hervormde gemeente in Waddinxveen, tekende de verklaring niet. „Ik kwam pas via nieuwsberichten achter het bestaan van het statement. Ik heb het document doorgelezen en ervaarde dat als een spiegel. Ook ik heb zo mijn gedachten over hoe het gaat met Nederland. De verklaring stimuleerde me om daar kritisch op te reflecteren.”

De predikant ziet het gedachtegoed van bijvoorbeeld PVV en FVD ook toenemen in zijn omgeving. „Christenen zijn net als andere mensen gevoelig voor een gevoel van onbehagen in de samenleving. Dat wordt versterkt door crises zoals de wooncrisis en asielcrisis. Daardoor raken mensen vatbaar voor extreme ideeën, zowel aan de rechter- als linkerflank. Het linksextremisme is wat mij betreft net zo bedenkelijk. En wat zegt de term extremisme eigenlijk precies?

Ook vraag ik me af of je met dit statement de juiste mensen bereikt. In mijn omgeving zie ik bijvoorbeeld dat vooral jonge mensen gevoelig zijn voor het geluid van extreme ideeën, dat vooral via sociale media tot hen komt. Maar ik betwijfel of zij de Michaverklaring te lezen krijgen. Volgens mij helpt het meer om persoonlijk het gesprek met hen te voeren en zo achter hun motieven te komen, in plaats van hen direct in de extreemrechtse hoek te duwen. Vaak zijn ze zich niet eens bewust van de ideologie achter bepaalde denkbeelden.”

De toon van de verklaring vindt de predikant daarbij ook meer polariserend dan verbindend. „Ik vind dat we ons gerust mogen afvragen of wij bijvoorbeeld altijd de eerste persoon moeten zijn om niet-westerse allochtonen op te vangen. Maar de verklaring suggereert dat alleen al die gedachte betekent dat je jezelf verheft boven de ander en zijn cultuur, en in strijd met het Evangelie handelt. Daarin is het statement te ongenuanceerd en eenzijdig. De kerk moet alle vormen van extremisme afkeuren, maar daarin wel op haar woorden passen.”

Signaal

Ds. W. van ’t Spijker, zendingsconsulent van de Christelijke Gereformeerde Kerken, heeft de verklaring wel ondertekend. „De extreemrechtse gedachte dat mensen enkel vanwege hun religieuze of culturele afkomst buitengesloten moeten worden, is on-Bijbels. Waar lees je zoiets in het Evangelie? Vluchtelingen die naar ons toe komen, krijgen de schuld van de problemen in dit land. Maar dat is te algemeen gesteld. Om deze redenen wilde ik met de ondertekening een signaal afgeven.”

De voormalig predikant voor gemeenteopbouw in KwaNdebele (Zuid-Afrika) is het niet eens met mensen die de verklaring niet concreet genoeg vinden. Volgens hen zou deze zomaar kunnen suggereren dat je niet van je eigen cultuur en tradities mag houden. „Natuurlijk mag je zeggen dat je je eigen cultuur waardeert. Ikzelf voel me ook Nederlander en op Koningsdag hijs ik de vlag. Maar wees open naar andere culturen en zeg niet dat de West-Europese cultuur in alles beter is dan andere culturen. We hebben het recht niet om te zeggen dat de mensen die asiel zoeken, het probleem zijn. Zelfs als dat al zo zou zijn, zijn zij maar 20 procent van het probleem. Veel migranten zijn studenten of arbeiders die voor ons het werk doen waar wij geen zin in hebben.”

De tekst van de verklaring kon duidelijker, geeft hij toe. „Maar wat die verklaring probeert te zeggen, is: Als je de Heere Jezus volgt en naar het Evangelie wilt leven, kun je je medemens niet wegzetten als „dat hoofddoekje” of „die gelukszoeker”.”

Makkelijk scoren

Ds. L.E. Leeftink, predikant van de Nederlandse gereformeerde kerk in Balkbrug, heeft de verklaring bewust niet ondertekend. „Ik vind het makkelijk scoren en vind deze verklaring vrij eenzijdig gericht tegen radicaal-rechtse partijen als PVV en FVD, die ikzelf overigens absoluut niet steun.”

Een ander bezwaar van ds. Leeftink is dat Micha Nederland de afgelopen jaren een „ruk” naar links heeft gemaakt, en dus zelf „wat radicaler” is geworden. „Een jaar of tien geleden vond ik de Michacampagne voor recht en gerechtigheid op het gebied van klimaat en sociale gerechtigheid heel goed. Maar nu is de organisatie wat geradicaliseerd en steunt ze bijvoorbeeld de bezetting van snelwegen door de klimaatactivisten van Extinction Rebellion.”

Wel deelt de predikant de kritiek van Micha Nederland op de opvatting dat de overheid niet te veel buitenlanders moet toelaten in Nederland, omdat de joods-christelijke cultuur daarmee gevaar zou lopen. „Veel immigranten uit Afrika zijn christen. En wat extremistische moslims onder de immigranten betreft, ik vermoed dat het overgrote deel van de Syriërs na de vele jaren van overheersing door IS wel genezen is van het radicaalislamitische gedachtegoed.”

De predikant zegt „iets beters” te hebben dan het „de-pot-verwijt-de-ketel-verhaal” van zowel links als rechts. „Kritiek hebben op de overheid mag. Maar bid voor haar, hoe ver ze ook bij je eigen standpunten vandaan staat. Dat deden de eerste christenen ook. En de keizer van Rome in de tijd van Paulus was echt niet geweldig.”