Dikke, vette zwarte rook, oplaaiende vuren en stof dat neerdaalt. Dat ziet Orest van een West-Oekraïense elektriciteitscentrale als hij na een Russische voltreffer naar buiten komt. In de uren van de aanval zitten Orest, werknemer bij de centrale, en zijn collega’s in een schuilkelder van het terrein. Sommigen bidden. Hij blijft kalm, vertelt hij in zijn werkkleding op een bankje buiten de ingang.

De elektriciteitscentrale is nog altijd niet hersteld van de Russische aanvallen. De schade is enorm. Het dak ligt er deels af, apparatuur is beschadigd, staal is verwrongen en brokstukken liggen verspreid. Nog altijd zijn er herstelwerkzaamheden aan de gang, terwijl het winterseizoen nadert. „Sommige apparaten kunnen wij niet herstellen”, vertelt Orest (50). Uit veiligheidsredenen wil hij niet dat zijn achternaam wordt gepubliceerd.

Uitputten

Energiecentrales worden zwaarder getroffen dan in het eerste oorlogsjaar, vertelt Dmitro Sacharoek, uitvoerend directeur bij DTEK, een van de grootste energiebedrijven van Oekraïne. De schade is daardoor groter.

Dat ervaart ook Galyna Petroesjka, communicatiedirecteur bij Lvivoblenergo, het energiedistributiebedrijf in de West-Oekraïense provincie Lviv. In het eerste oorlogsjaar na de grootschalige Russische invasie in februari 2022, wist Oekraïne na een halfjaar alles weer te repareren, vertelt Petroesjka in haar werkkamer. Nu is Rusland erop uit de Oekraïense energievoorzieningen voorgoed uit te schakelen.

Daarom veranderde Moskou van aanpak. De raket- en droneaanvallen, zegt Sacharoek, zijn groter in omvang en daarmee vernietigender. Hij legt uit hoe de Russische krijgsmacht te werk gaat, erop gericht het Oekraïense luchtafweersysteem uit te putten. „Ze gebruiken een combinatie van verschillende drones en raketten. Eerst sturen ze drones, daarna komen na korte tijd raketten. Na de drones te hebben afgeslagen heeft het luchtafweersysteem geen tijd om te herladen voor de volgende golf aan raketten. Dat zorgt voor een afname van het percentage raketten dat wordt onderschept.”

„Het belangrijkste doel is dat onze kritieke infrastructuur elektriciteit krijgt: ziekenhuizen, ministeries en leger” - Galyna Petroesjka, communicatiedirecteur bij Lvivoblenergo

Rusland ontziet geen enkele energiecentrale. Centrales dicht bij het front en bij Rusland, zoals in Charkiv, zijn ook nog eens extra kwetsbaar voor aanvallen. Daar heeft het Oekraïense luchtafweersysteem niet genoeg tijd om te reageren vanwege de korte afstand die Russische aanvallen en drones afleggen. Dus worden hier niet alle raketten onderschept, weet Sacharoek. Daarbij vallen de Russen de regio Charkiv vaker aan.

Energiecentrales in het westen liggen in het relatief veilige deel van Oekraïne. Maar dat maakt de schade daar er niet minder om, beklemtoont Sacharoek. Hier gebruikt Rusland volgens hem krachtigere en snellere rakketten.

Nieuws in beeld

De schade aan energiecentrales die door Russische raketten getroffen worden is enorm. Het dak ligt er deels af, apparatuur is beschadigd, staal is verwrongen en brokstukken liggen verspreid. beeld Kostyantyn Chernichkin 

De schade aan energiecentrales die door Russische raketten getroffen worden is enorm. Het dak ligt er deels af, apparatuur is beschadigd, staal is verwrongen en brokstukken liggen verspreid. beeld Kostyantyn Chernichkin 

Hulpverleners ruimen puin na de Russische raketaanval op de DTEK-krachtcentrale in West-Oekraïne. beeld Kostyantyn Chernichkin

De elektriciteitscentrale waar Orest werkt, is in handen van DTEK, dat uit veiligheidsredenen niet zegt hoe ernstig de centrale is beschadigd en of ze alweer opereert. Dit om de Russen niet wijzer te maken. Zou DTEK laten weten dat de centrale weer volop opereert, dan is het wachten op een Russische aanval. Ook de exacte locatie wordt niet gepubliceerd.

Grootste kerncentrale

Vanaf het eerste oorlogsjaar beschiet Rusland voortdurend de Oekraïense energievoorzieningen. De klappen voor de energiesector zijn groot. In een rapport dat de Kyiv School of Economics in mei van dit jaar publiceerde, staat dat de schade aan de energiesector als gevolg van de grootschalige Russische invasie 16 miljard dollar (14,4 miljard euro) bedraagt. De Russen hebben de grootste kerncentrale van Europa, die bij Zaporizja, bezet. Daarnaast zijn waterkrachtcentrales verwoest en hebben zes elektriciteitscentrales meer dan 80 procent cruciale schade opgelopen. Hoogspanningsstations, olieraffinaderijen en opslag van olie en petroleumproducten zijn vernietigd.

De herstelwerkzaamheden gaan dag en nacht door, zegt  Sacharoek. De omvang van de schade is zo groot dat het volledige herstel minstens twee jaar gaat duren. „We repareren wat er gerepareerd kan worden”, zegt Sacharoek met betrekking tot de energievoorzieningen in het hele land. „Maar het is onmogelijk om alles wat is beschadigd meteen te herstellen of te vervangen voor de winter. We investeren in de reparaties en we halen extra personeel uit andere bedrijven.” DTEK maakt deel uit van een groep ondernemingen met ook kolenmijnen en fabrieken.

Naar verwachting levert DTEK, volgens Sacharoek, voor de komende winter 60 procent van de energiecapaciteit. Dat is het optimistische scenario, voegt hij eraan toe, afhankelijk van de hoeveelheid Russische aanvallen. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky zei twee maanden geleden dat Rusland sinds afgelopen winter 9 gigawatt aan energiecapaciteit heeft verwoest. Afgelopen winter lag de energieconsumptie op 18 gigawatt. Energiebedrijf Essent schrijft op zijn website dat een gigawatt ongeveer 1 miljoen huishoudens van stroom voorziet.

Koelkast

Wat wil Rusland met de aanvallen bereiken? „Dat moet je aan Poetin vragen”, begint Sacharoek gevat. „Ze doen dit om het moreel van het Oekraïense volk te beïnvloeden. Ze doen het om onze economie te verzwakken. Stroomstoringen schaden de productie van bedrijven en fabrieken, ook de fabrieken die legermaterieel produceren.”

„Rusland wil”, legt Petroesjka van Lvivoblenergo uit, „de situatie bereiken waarin Oekraïners leven zonder elektriciteit. Om de bevolking te breken. **** Dat we moe zijn van de oorlog en vrede willen. Het is heel beangstigend als de hele stad een donker gat is en urenlang zonder stroom zit.”

„Het is heel zwaar zonder elektriciteit te leven” - Galyna Petroesjka, communicatiedirecteur bij Lvivoblenergo

Gedurende de oorlog leidden de Russische aanvallen al tot stroomuitval, onverlichte steden en storingen in het verwarmingssysteem. Deze zomer kampen steden als Lviv en Kyiv met stroomuitval: in wijken gelden schema’s met tijdsblokken waarin bepaalde wijken wel en geen stroom hebben. Er was niet genoeg elektriciteit tegelijkertijd voor iedereen, dus moesten bewoners van Lviv, verklaart Petroesjka, het deels zonder stroom doen gedurende de dag. Zo’n maatregel nam Oekraïne al eerder tijdens de oorlog.

De energieproblemen leggen een last op de bevolking, ziet Petroesjka. „Het is heel zwaar zonder elektriciteit te leven. In de winter betekent het een leven zonder verwarming. In de zomer is het heel moeilijk om te leven zonder koelkast.”

Maar de bevolking weet ermee om te gaan. Bedrijven schaften massaal generators aan. In Lviv staan ze op straat bij restaurants en in winkels. Petroesjka: „Het belangrijkste doel is dat onze kritieke infrastructuur elektriciteit krijgt: **** ziekenhuizen, ministeries en leger.” Zelf heeft ze thuis een batterij voor haar ijskast, de verwarming en televisie.

De laatste weken is het rustig: Rusland heeft zijn aanvallen op Oekraïne beperkt. Het geeft de energiesector de kans om reparaties uit te voeren. „Misschien dat deze rust een tot twee maanden duurt, we weten het niet”, zegt Petroesjka. „Het hangt af van de plannen van Rusland. **** Het is erg moeilijk om je voor te bereiden op zo’n enorme aanval. Geen enkel land ter wereld heeft in zo’n situatie gezeten als Oekraïne.”