Twee kinderen. Een hondje en een katje. En een gat in de heg. Hele generaties Nederlanders zijn opgegroeid met de verhalen van Jip en Janneke. De beroemde personages, met hun zwart-witte hoofdjes en wipneuzen, staan centraal in de tentoonstelling over Fiep Westendorp. Maar ook Pluk van de Petteflet, Otje en de poezen Pim en Pom mogen niet ontbreken.

Want ja, waar begin je als je een expositie over Westendorp op poten wilt zetten? In de Fiep Westendorp Foundation –de stichting die het werk van Westendorp beheert– zijn 9000 tekeningen gearchiveerd, vertelt vrijwilliger Pia Verduijn, die als educatiemedewerker de tentoonstelling hielp organiseren. Weet daar maar eens een selectie uit te maken die je in een relatief klein museum als in Lunteren wilt tonen. In overleg met de Fiep Westendorp Foundation besloot Verduijn te kiezen voor ”Fiep in de natuur”. „In Lunteren is veel natuur”, verduidelijkt Verduijn. „Toeristen komen speciaal voor het bos deze kant op.”

Dus is de expositie opgehangen aan de vier seizoenen. Aan een van de wanden, die met hun felle kleuren direct de aandacht van de bezoeker vangen, hangen ter introductie van het thema vier keer Jip en Janneke: in de lente, de zomer, de herfst en de winter. „Het lijkt zo’n eenvoudige illustratie”, zegt Verduijn, terwijl ze naar de illustratie van de zomer wijst – Jip en Janneke bij een golf op het strand. „Maar elk detail telt. Kijk bijvoorbeeld naar die vogel boven de golf.” Ze houdt haar hand op het diertje. Meteen is de tekening minder interessant. „Zo zie je maar, details op een illustratie staan er niet zomaar.”

„„Fiep Westendorp verklapt nooit de clou in haar illustraties”” - Pia Verduijn, educatiemedewerker Museum Lunteren

Nieuws in beeld

Jip en Janneke met Takkie en Siepie tussen de bloemen. beeld Fiep Westendorp bv/ Fiep Westendorp Foundation

Pluk van de Petteflet in zijn kraanwagentje. beeld Fiep Westendorp bv/ Fiep Westendorp Foundation

Jip en Janneke in het park. beeld Fiep Westendorp bv/ Fiep Westendorp Foundation

Pluk van de Petteflet redt de dieren. beeld Fiep Westendorp bv/ Fiep Westendorp Foundation

Affiche over emancipatie. beeld Fiep Westendorp bv/ Fiep Westendorp Foundation

Jip en Janneke verschenen oorspronkelijk als feuilleton in Het Parool, zo valt te lezen op een tijdlijn aan het begin van de expositie. Annie M.G. Schmidt schreef de teksten, Westendorp –door Verduijn liefkozend „Fiep” genoemd– maakte de illustraties. Beide dames waren toen al collega’s bij Het Parool; Westendorp maakte illustraties voor de speciale vrouwenpagina en Annie schreef daar verhaaltjes voor.

De combinatie van beide vrouwen bleek een gouden greep te zijn. Westendorp was bescheiden en beschouwend, Schmidt extravert. De illustraties van Westendorp sloten naadloos aan op de humoristische stijl van Annie. „Wat ook belangrijk is: Fiep verklapt nooit de clou in haar illustraties. Dus blijven kinderen nieuwsgierig naar het verhaal.” Ook buiten het werk om konden de twee het goed met elkaar vinden; ze gingen zelfs samen op vakantie.

„Op diverse tekeningen zijn de resten tipp-ex te zien die Westendorp gebruikte als een pennenstreek niet helemaal naar haar zin was”

Zwart-wit

Op de tentoonstelling is ook aandacht voor andere samenwerkingen van Fiep. Zo illustreerde ze jarenlang voor kinderblad Bobo en maakte ze de plaatjes bij de verhalen van de poezen Pim en Pom, geschreven door Mies Bouhuys. Het kattenkwaad van Pim en Pom wordt voor jeugdig publiek vertoond op een beeldscherm achter in het museum. Aan de jonge bezoeker is door Verduijn en haar collega’s sowieso goed gedacht. Er is een speciaal leeshoekje met kleine stoeltjes waar ze in de boekjes kunnen duiken, een tekentafel waar ze vogels kunnen schilderen –het lievelingsdier van Westendorp– en een heuse kartonnen kraanwagen waarin het kleine grut op de foto kan. Ook leuk voor de ouders. Die speciale aandacht voor kinderen werpt zijn vruchten af, vertelt Verduijn: in veertien dagen tijd zijn er al 114 kinderen langs geweest. Ook scholen weten de weg naar de tentoonstelling te vinden.

Tipp-ex

Dat Westendorp illustrator zou worden, was voor haarzelf al heel vroeg duidelijk. Haar talent wordt al jong ontdekt: haar eindexamenwerkstuk voor de Koninklijke School voor Kunst, Techniek en Ambacht levert haar maar liefst een 10 op. Het werk hangt aan de muur in Lunteren. Ze maakte een aanplakbiljet voor een fictieve paddenstoelententoonstelling. Een ietwat chagrijnige man zit te midden van de paddenstoelen, verdiept in zijn boek. Dezelfde humor is terug te zien in de reclameplaatjes die Westendorp maakt voor onder meer het Stedelijk Museum en het Nederlands Zuivelbureau. Want laat helder zijn: ook los van het illustreren van boeken maakte Westendorp zich verdienstelijk. Zo kreeg ze onder meer de opdracht om een wandschildering te maken voor de kinderruimte van een schip van de Holland Amerika Lijn.

Westendorp schetst karikaturale figuren die in je geheugen blijven hangen. Er is altijd net iets wat de glimlach op het gezicht brengt, of dat nu dolle haasjes zijn, Vader Stamper met zijn woeste snor en haardos of een auto die overbeladen aan een vakantietrip begint. Overigens liet Westendorp zich graag inspireren door haar omgeving, zo weet Verduijn. Zo zou Vader Stamper –uit Pluk van de Petteflet– op haar vader hebben geleken en vertoonde ze zelf enige gelijkenis met mevrouw Helderder.

Het is de moeite waard om de pakweg 70 kunstwerkjes nauwkeurig te bekijken. Daar nodigt de tentoonstelling ook toe uit; omdat het een overzichtelijke ruimte is, kan de bezoeker rustig de tijd nemen om elke illustratie goed te bekijken. De toelichtingen zijn wel aan de summiere kant.

Van dichtbij zie je mooie details, bijvoorbeeld de tipp-ex die Westendorp gebruikte als een pennenstreek niet helemaal naar haar zin was. Of de potloodschetsen die ze eerst maakte voor ze aan de illustratie begon. Aan al die correcties is ook te zien dat een ogenschijnlijk simpele tekening niet zo een-twee-drie gemaakt was. Erg was het niet, die klodders tipp-ex op de illustratie. „Op de foto die voor de krant werd gebruikt, viel dat allemaal weg.”

„De combinatie Annie M.G. Schmidt en Fiep Westendorp bleek een gouden greep”

Treurig

Doordat Fiep Westendorp het liefst uit de publiciteit bleef, zijn er niet zo veel interviews met haar bekend. Wel verscheen in 2005 de documentaire ”Getekend: Fiep Westendorp”, geregisseerd door kunsthistorica en beheerder van de Westendorp Foundation Gioia Smid. Daarin komt Fiep Westendorp op een unieke manier aan het woord, vanuit haar atelier in Amsterdam. De bezoeker van ”Fiep in de natuur!” kan in een bijzaaltje van het museum heerlijk even op adem komen bij deze documentaire na al het illustratief geweld.

Vaak wordt Westendorps werk –niet geheel onterecht– als lichtvoetig en vrolijk beschouwd. Dat ze ook een ernstiger kant heeft, is te zien in de illustratie ”De oude visser”, die ze maakte voor Pluk van de Petteflet en die op het einde van de expositie te zien is. Een oude man staart je van tussen het riet aan met holle ogen, hengel in de hand. In de documentaire noemt Fiep deze haar „allerliefste”. Waarom? „Omdat-ie zo treurig is. Ik ben zelf ook niet zo vrolijk hoor…”

De tentoonstelling ”Fiep in de natuur!” is nog tot en met 4 januari 2025 te zien in Museum Lunteren.