Historisch gezien stonden steden als New York, Shanghai en Tokio bekend om hun skylines. „Nu zien we een verschuiving in de richting van opwaartse groei in veel meer steden en regio’s”, zegt Steve Frolking van de Amerikaanse universiteit van New Hampshire. Die trend is op alle continenten te zien, vertelt hij, al vonden de grootste veranderingen plaats in zich rap ontwikkelende regio’s van Azië en Afrika.

De overgang naar opwaartse expansie is aanzienlijk, laten de cijfers zien. In de jaren negentig van de vorige eeuw hadden steden met minstens 5 miljoen inwoners gemiddeld 7 procent hoogbouw. Aan het eind van de jaren tien van deze eeuw was dat 28 procent.

Natuur

De trend richting hoogbouw roept vragen op over hoe mensen in grote steden met elkaar samenleven. De leefbaarheid in wijken met hoge torens is een zorg, net als duurzaamheid: zo is er extra CO₂-uitstoot bij de bouw van hoge torens van beton en staal. Maar dichtbevolkte steden met hogere gebouwen kunnen ook helpen om meer land te behouden voor de natuur.

De studie van Frolking en collega’s brengt in kaart hoe snel de opwaartse stedelijke expansie verloopt. Dat komt door slim combineren van twee typen satellietdata, over de veranderingen in de gebouwde omgeving tussen 1990 en 2020. Het eerste type toont veranderingen in de grondafdruk van een stad, de tweedimensionale grootte ervan. Het andere type maakt het mogelijk om de groei van de stad in drie dimensies te meten: inclusief diepte. De wetenschappers kijken naar de reflectie van verzonden radarpulsen die de gebouwde omgeving als het ware terugkaatst, om bouwvolumes te kunnen schatten.

„De onderzoekers zien dat steden die grote economische groei doormaken, sneller de hoogte opzoeken.”

Het is niet vreemd dat steden wegen zoeken om hun bevolking te huisvesten. Tussen 1990 en 2020 groeide het stadsvolk wereldwijd met liefst 2 miljard mensen. Inmiddels leeft zo’n 56 procent van de wereldbevolking in steden. De onderzoekers zien dat steden die grote economische groei doormaken, sneller de hoogte opzoeken.

De ontwikkeling van steden in Europa en Noord-Amerika is in orde van grootte onvergelijkbaar met die in Azië en Afrika. Een inwoner van een Chinese megastad zou de hoogbouw in Nederland kunnen weglachen. Toch verandert wel degelijk ook het straatbeeld in Europese steden.

„Nederland doet mee aan deze trend”, vertelt Ellen van Bueren, hoogleraar management van stedelijke ontwikkeling aan de TU Delft. Een groeiende stadsbevolking, woningnood en de strijd om bebouwbare ruimte dwingen ook Nederlandse steden daar vaker toe, ziet zij. Voorbeelden zijn er genoeg. Neem de Zalmhaventoren in Rotterdam, met 215 meter en zestig verdiepingen inmiddels de hoogste woontoren van de Benelux.

Eenpersoonshuishoudens

In Nederland stamt hoogbouw van ten minste tien verdiepingen grotendeels uit „twee afgebakende periodes”, concludeerden het Kadaster en Platform31 eerder dit jaar in onderzoek. Tussen 1965 en 1975 werd de lucht in gebouwd, vaak aan de randen van steden, om woningnood tegen te gaan. In 1969 was er een piek, volgens deze studie: 11 procent van alle woningbouwappartementen werd in hoogbouwpanden gebouwd.

Daarna was hoogbouw een tijdje not done. Sinds de eeuwwisseling, en al helemaal na de economische crisis, is het tij weer gekeerd. Ditmaal zijn het vaak smalle hoge torens die in de binnenstad verrijzen. Minder gericht op gezinnen, meer op eenpersoonshuishoudens zoals young professionals.

„De hoogste woontoren van de Benelux is 215 meter hoog”

Volgens Van Bueren is wel te begrijpen dat gemeenten en ontwikkelaars aan hoogbouw denken, om meer mensen te huisvesten. Daar voegt ze aan toe dat hoger bouwen niet áltijd meer woningen oplevert. „Dat hangt van de bouw af. Als je hoger gaat, zijn naar verhouding meer materialen en energie nodig om dat gebouw te bouwen en te laten werken.” Het is net als met een avocado, zegt ze: hoe groter, hoe dikker de pit. „Er gaat naar verhouding veel ruimte verloren om voorzieningen kwijt te kunnen, zo moet je mensen, stroom en water verder omhoog transporteren.”

Stadsplanners

Verder benadrukt Van Bueren dat hoogbouw vraagt om zorgvuldig ontwerp. Niet alleen van het gebouw zelf, ook van de publieke ruimte eromheen. Dan gaat het om natuur, voorzieningen als scholen of het omgaan met extra verkeer in straten.

In Nederland wordt over het ontwerp en inpassing van hoogbouw in bestaand stedelijk gebied mondjesmaat beter nagedacht, ziet Van Bueren. Dat is wel anders dan voorheen in China, waar ze tien jaar geleden met eigen ogen zag hoe een woonwijk uit de grond werd gestampt. Dorpsbewoners moesten halsoverkop uit hun huis, om in een appartement op hoogte geplaatst te worden. „Ik zag mensen verweesd op stoeltjes bij de ingang van de flat zitten. Voorheen leefden ze van het bewerken van het land. Plotsklaps waren ze verstedelijkt. Ik vroeg stadsplanners: waarom deze vorm van bouwen? Die vraag begrepen ze niet: dit was het enige concept dat ze kenden.”

„56 procent van de bevolking wereldwijd leeft inmiddels in steden”

De meeste grotere gemeenten in Nederland, maar ook bijvoorbeeld Harderwijk en Deventer, hebben een ”hoogbouwvisie”, vertelt Van Bueren. Daarin staat waar een gemeente hoogbouw wil toepassen, waar niet, en hoe dan. „Toch is het hoe een ondergeschoven kindje”, vertelt ze. Er worden verhitte debatten over gevoerd in steden, zeker nu hoogbouw vaker aan bestaand stedelijk gebied wordt toegevoegd. „Het maakt veel emoties los”, zegt Van Bueren. Ze begrijpt dat wel. „Hoogbouw ziet iedereen, dus het gaat verder dan een specifieke buurt. Het raakt aan wat mensen vinden van de uitstraling of identiteit van een stad.”