De Duitse Tweede Kamer stemde vorig jaar maart in met het plan van de regeringspartijen SPD, De Groenen en FDP om het zetelaantal te verlagen. Volgens de kieswet zou het Duitse parlement eigenlijk 598 zetels moeten hebben, maar momenteel hebben 734 politici zitting. Dat de Bondsdag zo groot kon worden, heeft te maken met het Duitse kiesstelsel.

Bij de verkiezingen mogen kiezers twee kruisjes zetten op het stembiljet. De zogenaamde ”Erststimme” wordt gebruikt om te stemmen op een kandidaat uit het eigen kiesdistrict. De politicus die het district wint, krijgt een rechtstreeks mandaat en wordt verkozen in de Bondsdag. Op deze manier worden 299 –overeenkomstig het aantal districten– parlementsleden gekozen.

De ”Zweitstimme” is –ondanks de naam– belangrijker dan de eerste stem. Die bepaalt namelijk hoeveel van de zetels aan elke partij worden toegewezen. Als een partij 30 procent van de stemmen haalt, krijgt ze ook minstens 30 procent van de zetels. De kandidaten die in de kiesdistricten gekozen zijn, worden dus aangevuld met kandidaten van de algemene kieslijst.

Overhangmandaat

Het kan voorkomen dat een partij meer Erststimmen dan Zweitstimmen krijgt. Dan geldt het zogenaamde overhangmandaat, wat betekent dat direct gekozenen altijd een stoel krijgen in de Bondsdag. Ook als een partij daardoor meer mensen in het parlement krijgt dan volgens de Zweitstimmen bepaald is. Om het voor andere partijen eerlijk te houden, worden die in zetelaantal weer gecompenseerd, met een enorme groei van de Bondsdag als gevolg.

Daar wilde de regering vanaf en dat is gelukt: het hof in Karlsruhe oordeelde dinsdag dat het afschaffen van de ”Überhang” niet in strijd is met de grondwet. Daardoor zal het principe bij de verkiezingen in de herfst van 2025 niet meer bestaan.

Het gevolg is dat een aantal kiesdistricten mogelijk niet langer in de Bondsdag vertegenwoordigd zal worden. Wanneer een partij meer districten gewonnen heeft dan zetels, vallen de districtwinnaars met de mindere resultaten af. Wie bij de komende federale verkiezingen een kiesdistrict wint, is daardoor niet zeker van een plek in de Bondsdag.

Kiesdrempel

Waar het hof niet mee akkoord ging, is het afschaffen van een regeling waar voornamelijk kleine partijen van profiteren. De geldende regel zorgt er namelijk voor dat de kiesdrempel van 5 procent omzeild kan worden. Zo komen partijen waarvan kandidaten in minstens drie kiesdistricten winnen ook in het parlement.

De beslissing van de rechtbank is gunstig voor onder meer de CSU –de zusterpartij van de CDU– en Die Linke. De CSU doet alleen mee in Beieren, maar is daar de dominante partij: bij de laatste federale verkiezingen won ze 45 van de 46 kiesdistricten. Toch zou ze –als het hof met het plan akkoord was gegaan– uit het parlement kunnen verdwijnen. In 2021 zat de partij met 5,2 procent van de stemmen maar net boven de kiesdrempel.

Een opgeluchte Beierse minister-president Markus Söder (CSU) sprak na de uitspraak van een „grote nederlaag” voor de coalitie. Desondanks is de regering positief gestemd. De coalitiepartijen waren het erover eens dat de rechtbank „de kern van de hervorming –het verkleinen van de Bondsdag– heeft bevestigd”.