De dood van topman Ismail Haniyeh is een forse klap voor Hamas. Wat betekent dit voor de structuur en de slagkracht van de Palestijnse terreurbeweging?
Haniyeh waande zich relatief veilig. De politiek leider van Hamas woonde afwisselend in Qatar en Iran – ver weg van het oorlogsgeweld in de Gazastrook. Hij speelde een belangrijke rol bij de onderhandelingen over een staakt-het-vuren in Gaza en de vrijlating van gijzelaars. Hij stuurde onlangs een delegatie naar China en kreeg deze week ook nog een steuntje in de rug van de Turkse president Recep Tayyip Erdogan, die Israël in bedekte termen met een invasie dreigde.
Ondanks zijn internationale diplomatieke rol en imago van gematigdheid ten opzichte van andere Hamasleiders, was Haniyeh echter ook een topterrorist. Niet voor niets hadden de Verenigde Staten hem aangemerkt als ”Specially Designated Global Terrorist” en ook het Internationaal Strafhof in Den Haag was van plan een arrestatiebevel tegen hem uit te vaardigen wegens zijn rol in de aanslagen van 7 oktober in Israël.
Niet onaantastbaar
Om die reden bleek Haniyeh dan ook niet onaantastbaar, evenals drie van zijn zonen die in april bij een Israëlische luchtaanval werden gedood. Een –naar alle waarschijnlijkheid door Israël uitgevoerde– raketbeschieting maakte woensdag een einde aan zijn leven. Nota bene in Teheran, waar hij kort daarvoor de inauguratie van de nieuwe Iraanse president Masoud Pezeshkian had bijgewoond.
Haniyeh was overigens niet het eerste Hamaskopstuk dat de afgelopen maanden om het leven kwam. In januari werd Saleh al-Arouri, oprichter van de militaire tak van de Palestijnse terreurbeweging, in Beiroet omgebracht. Half juli nam Israël de hooggeplaatste commandanten Rafa’a Salameh en Mohammed Deif in de Gazastrook onder vuur. Salameh werd gedood en donderdagochtend bevestigde het Israëlische leger ook de dood van Deif.
Met de uitschakeling van Haniyeh verliest Hamas nu ook zijn politiek leider en gezicht op het diplomatieke toneel. Dat werpt al direct de vraag op of er straks –als het stof van de gebeurtenissen is neergedaald– nog een internationale gesprekspartner zal zijn om onderhandelingen over een bestand in Gaza en vrijlating van de gijzelaars te voeren. Vooralsnog is er in elk geval geen opvolger van Haniyeh in beeld.
In de tunnels
De vraag is ook wat de dood van Haniyeh voor het overgebleven leiderschap en de militaire slagkracht zal betekenen. In Gaza heeft Yahya Sinwar nog altijd de militaire leiding, hoewel onduidelijk is in hoeverre hij nog effectieve controle over zijn overgebleven divisies heeft. Hij bevindt zich naar alle waarschijnlijkheid ergens in de tunnels diep onder de kuststrook, vermoedelijk omringd door enkele Israëlische gijzelaars die hij als menselijk schild gebruikt.
Er waren in het verleden diverse keren forse meningsverschillen tussen Haniyeh en Sinwar. Haniyeh kreeg regelmatig het verwijt dat hij zich in een comfortabele positie bevond door het luxeleven dat hij leidde en door ver van de harde werkelijkheid van de Gazastrook strategische besluiten te nemen die niet werden gedragen door de leiders in het veld.
Er is Israël veel aan gelegen om ook Sinwar te pakken te krijgen –dood of levend– omdat hij als een van de belangrijkste organisatoren van de aanslagen van 7 oktober wordt gezien. Als het leger erin slaagt ook dit kopstuk te arresteren of te elimineren, is een groot deel van het leiderschap vernietigd.
Belangrijke machtsmiddelen
Dat neemt niet weg dat Hamas nog altijd een aantal belangrijke machtsmiddelen in handen heeft. Om te beginnen de ruim honderd gijzelaars die nog altijd vastzitten in de Gazastrook. De Palestijnse terreurbeweging zou wraak kunnen nemen op de ontvoerden. Einav Zangauker, moeder van gijzelaar Matan Zangauker, verwoordde de vrees van de families van de ontvoerden woensdag: „De eliminatie van Haniyeh moet niet leiden tot de eliminatie van een deal en de terdoodveroordeling van onze geliefden in gevangenschap.”
Een wraakactie van Hamas zou enerzijds de Israëlische woede richting de terreurbeweging aanwakkeren, maar zou ook forse interne kritiek op het besluit van de regering om Haniyeh te doden, kunnen opleveren. Dat zal de verdeeldheid in de Israëlische samenleving alleen maar doen toenemen.
Verder maakt Israël zich zorgen over terreurcellen van Hamas die actief zijn in de Palestijnse gebieden en aanslagen op Israëlische burgers kunnen uitvoeren. Sinds het bloedbad van 7 oktober zijn al tientallen terreurdaden gepleegd en hebben Israëlische troepen evenzoveel antiterreuracties uitgevoerd.
Bovendien geniet Hamas nog altijd de onverdeelde steun van Iran, dat gezworen heeft de uitschakeling van Haniyeh te wreken. Daarvoor heeft de Islamitische Republiek een scala aan middelen ter beschikking. Variërend van terreurgroepen in diverse landen in het Midden-Oosten tot een eigen aanval, zoals Iran die in april op de Joodse staat uitvoerde.
