De stealth laklaag van de F-35 is koud opgedroogd of de fabrikanten van gevechtsvliegtuigen denken al weer na over een opvolger. Het nieuwe toestel moet nog meer kunnen, nog onzichtbaarder zijn voor radar en nog dodelijker voor de vijand. Terwijl de F-35 al zo geavanceerd is en de vervanging van de bijna veertig jaar oude F-16 nog niet eens is afgerond. De technische ontwikkelingen gaan in sneltreinvaart door.

Om te begrijpen waartoe de zesde generatie allemaal in staat is, moet eerst helder zijn wat de huidige toestellen kunnen. De F-35 is er een van de vijfde generatie, die in Nederland en in veel andere NAVO-landen de opvolger is van de lichtgewicht F-16, een vierde generatie gevechtstoestel.

Instabiel

Wat kan de F-16 allemaal? Dat toestel is gebouwd voor optimale wendbaarheid tijdens luchtgevechten. Het beschikt daarom over een ingebouwde instabiliteit om het toestel, het heeft uit zichzelf de neiging om achterover te duiken. Een digitaal fly-by-wire vluchtcontrolesysteem stabiliseert het toestel en bestuurt alle kleppen, flaps, rolroeren en de motor zo dat het toestel binnen veilige grenzen precies uitvoert wat de piloot wil. Dit toestel is vanaf 1978 operationeel. Bij de midlife-update in de jaren negentig kreeg het een geavanceerdere radar met een actief zoekende antenne (AESA) en een infraroodsensor. Die maken het automatisch zoeken en volgen van vijandelijke toestellen mogelijk.

Zijn opvolger, de F-35 is, na de geavanceerde F-22 luchtoverwichtsjager, het tweede gevechtstoestel van de vijfde generatie van Amerikaanse makelij. De digitalisering van het oorlogvoeren is in dit toestel alleen nog maar verder opgeschroefd. Deze vliegende computer is vanaf 2015 operationeel geworden.

Het toestel is stealth: slecht zichtbaar voor radarsystemen. Doordat alle hoeken groter of kleiner zijn dan 45 graden, weerkaatst het toestel radarstraling zo min mogelijk rechtstreeks terug naar een vijandelijk radarsysteem. De draaiende schoepen van de straalmotor zijn onzichtbaar van buitenaf. Bovendien draagt het vliegtuig zijn wapens en brandstof intern in zijn ‘buik’. Deze maatregelen beperken de weerkaatsing van radarsignalen enorm. Een likje radarstraling absorberende verf maakt de ‘stiekeme’ eigenschappen compleet.

„Je wilt dat het snel is, dat het hoog en ver en onopgemerkt kan vliegen” - Clint Hinote, stafchef US Air Force

Cruciale helm

Het toestel is uitgerust met tal van ingebouwde sensoren. Met zijn krachtige processoren verzamelt en analyseert het gegevens, die het kan doorgeven aan andere F-35’s in de buurt of aan stations op de grond of op zee.

Een cruciaal onderdeel van de F-35 is de helm van de piloot. Zes infraroodcamera’s in het vliegtuig geven de vlieger via zijn vizier digitaal een 360 gradenbeeld van de hele omgeving. Ook projecteert het vliegtuig op het vizier alle belangrijke informatie over vijandelijke doelen en het vliegtuig zelf.

Doordat de vijand hem (te) laat zal opmerken, heeft de F-35 al toegeslagen voordat de tegenstander er adequaat op kan reageren. Een vijandelijk toestel is al uit de lucht geschoten voordat de piloot de F-35 ook maar zou zien op zijn radar. De bommen hebben hun doel al getroffen voordat het toestel is opgemerkt door de luchtverdediging. De overlevingskansen van de piloot op oorlogsmissie zijn door alle toegepaste innovaties sterk toegenomen.

Onzichtbaar

Het gevechtstoestel van de zesde generatie gaat daar nog eens flink overheen. „Je wilt dat het snel is, dat het hoog en ver kan vliegen. Dat moet het zo onopvallend mogelijk kunnen, niet alleen voor radar, maar ook voor infraroodsensoren”, legt Clint Hinote, voormalig plaatsvervangende stafchef van de Amerikaanse luchtmacht, uit op  Defense News .

Alle innovaties van de vijfde generatie komen hierin ook weer terug. De fabrikanten willen vooral de onzichtbaarheid voor radar en andere sensoren verbeteren en het toestel onderhoudsvriendelijker maken. In sommige ontwerpen is het staartvlak heel klein geworden of helemaal verdwenen.

Het toestel krijgt, behalve raketten met een groot bereik, ook de beschikking over een laserkanon. Het nieuwe vliegtuig is in staat om bij te dragen aan een cyberoorlog en zelfs aan ruimteoorlogsmissies.

Loyale wingman

De piloot kan vanuit zijn vliegtuig ook onbemande toestellen –zogeheten loyale wingmen– aansturen via kunstmatige intelligentie. Door de drones is het gevechtstoestel in staat om meer data te verzamelen, meer vuurkracht te creëren en de vijandelijke verdediging te overweldigen door macht van de grote aantallen.

Een gevechtstoestel zou het moederschip kunnen worden voor vijf loyale wingmen, zeggen experts op Defense News . Omdat een piloot die niet allemaal zelf vanuit zijn cockpit kan besturen, zullen deze drones tot een bepaald niveau automatisch en autonoom opereren, zei Thomas Grohs tegen Defense News . Grohs is hoofdingenieur van het FCAS-consortium, waarin het Duits-Franse Airbus, het Franse Dassault en het Spaanse Indra samenwerken.

Sensoren op zee, op het land en in de lucht zijn allemaal met elkaar geïntegreerd en wisselen continu informatie uit. Een nieuw type radar moet 10.000 keer meer gegevens leveren dan de huidige systemen van generatie 5. Deze stroom van gegevens voedt een kunstmatig intelligent neuraal netwerk, dat de piloot voortdurend helpt bij het nemen van beslissingen.

Alle belangrijke gegevens worden geprojecteerd in het vizier van zijn helm. Die helm wordt daardoor nog belangrijker, al is het maar doordat de gewone instrumentenpanelen ontbreken.

Peperduur

Zo’n toestel is natuurlijk peperduur, zowel om te ontwikkelen als om aan te schaffen. Daarom hebben verschillende fabrikanten en meerdere landen de handen ineengeslagen. Momenteel zijn zes consortia bezig met een eigen toestel. Het Verenigd Koninkrijk, Italië, Japan en Zweden werken aan het Global Combat Air Programme ( GCAP ) dat moet resulteren in de Tempest. Frankrijk, Duitsland en Spanje willen samen het Future Combat Air System (FCAS) bouwen. Rusland heeft de Mikoyan PAK DP aangekondigd, China de J-25 of J-28  en de Verenigde Staten de F/A-XX en de New Generation Air Dominance F-X.

Van al deze consortia zou Rusland het verst zijn met de ontwikkeling. In januari 2021 maakte Rostec bekend dat de PAK DP de ontwikkelingsfase is ingegaan. Volgens Ilya Tarasenko, directeur-generaal van RSK MiG, moet dit toestel met twee pulsdetonatiemotoren 5000 kilometer per uur (Mach 4 tot 4,3) kunnen halen. Het zou met een antiraketlaser immuun zijn voor vijandelijke raketten. Met een elektromagnetisch pulskanon kan het doelen onder vuur nemen. De taxitesten van de PAK-DP –oftewel de MiG-41– moeten dit jaar beginnen. Volgend jaar zou het toestel al gaan vliegen. In 2030 moet het volledig operationeel zijn.

Fantasie

Veel westerse luchtvaartanalisten vermoeden echter dat de geavanceerde Russische concepten helemaal niet bestaan . Experts noemen het „ordinaire bluf”, „een luchtkasteel” en „Russische fantasie”. In ieder geval is de meest geavanceerde Russische jager van dit moment de Sukhoi Su-57 Felon, en die ontbeert zelfs de meeste kenmerken van een vijfde generatie toestel, zoals stealth eigenschappen. De Russen hebben nogal een inhaalslag te maken.

De Amerikaanse NGAD F-X zou momenteel het meest geavanceerde concept ter wereld zijn. Wat de status is, is onbekend omdat de Amerikaanse overheid het project angstvallig geheim houdt. De NGAD F-X moet rond 2035 de Lockheed Martin F-22 Raptor opvolgen die in 2005 in dienst kwam. Tussen de elkaar opvolgende generaties zit dan nog maar 30 jaar.