„Neem een rijtjeshuis met vier kinderen,” zegt onderzoeker Anika Batenburg van de Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek (TNO). „Wij weten wat daar gemiddeld het energieverbruik moet zijn.” En als de consumptie van aardgas en stroom in de praktijk dan veel lager uitvalt, gaan bij TNO de alarmbellen rinkelen. Hebben bewoners een laag inkomen en is hun woning ook nog eens slecht geïsoleerd, dan weet het kennisinstituut vrijwel zeker dat zij in verborgen armoede leven.

Op 116.000 huishoudens in Nederland is dit etiket volgens TNO van toepassing; uit geldgebrek wordt daar de thermostaat laag gezet. Het instituut deed in samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) onderzoek naar energie-armoede in Nederland. Niet eerder kreeg TNO deze groep Nederlanders in beeld. „Deze huishoudens gebruiken vanwege financiële problemen minder energie dan nodig om in hun eigenlijke energiebehoeften te voorzien, bijvoorbeeld door de verwarming laag te zetten of regelmatig af te zien van koken, omdat ze het gas te duur vinden.”

„Huishoudens zetten de verwarming laag of zien regelmatig af van koken, omdat ze het gas te duur vinden” - Anika Batenburg, TNO-onderzoeker

De onderzoekers kunnen over het hoofd gezien hebben dat de bewoners overwinterden in bijvoorbeeld Spanje, maar vanwege bij TNO bekende geldproblematiek van de betreffende huishoudens is die kans klein.

Veel lager

Het aantal huishoudens dat de verwarming veel lager draait dan logisch is, nam tussen 2021 en 2022 sterk toe: van 80.000 tot 116.000 huishoudens. In de jaren daarvoor ging het om 104.000 (2020) en 119.000 (2019) huishoudens. De groep bestaat grotendeels uit huurders van een coöperatiewoning (69 procent), eenpersoonshuishoudens (53 procent) en eenoudergezinnen (16 procent).

De 116.000 huishoudens maken deel uit van een veel grotere groep energie-arme bewoners in Nederland − in totaal zo’n 400.000 in 2023: bijna 5 procent van alle Nederlandse huishoudens. In het gros van de gevallen hebben mensen weinig inkomsten en zijn ze een flink deel daarvan kwijt aan energiekosten, omdat ze in een slecht geïsoleerd huis wonen. Wie daarvan het verbruik van gas en stroom niet of nauwelijks mindert, is gemiddeld 8,5 procent van de inkomsten kwijt aan energie.

Deze 400.000 energie-arme huishoudens hebben volgens TNO en CBS relatief vaak een inkomen uit pensioen (30 procent), bijstand (28 procent) of andere uitkering (13 procent).

Hoewel de energie-armoede vorig jaar met 70.000 huishoudens steeg, is het percentage sinds 2019 zo goed als gehalveerd omdat huizen werden geïsoleerd. Daarnaast hielp de overheid een half miljoen huishoudens door middel van financiële steun.

In een rapport uit 2020, waarin de groep nog niet in beeld was, beschreef TNO al hoe ernstig het is − mensen die de kachel uitzetten, terwijl ze wel meer zouden moeten en ook willen stoken.

Joy Sheila Clancy van Universiteit Twente concludeerde: „Als gevolg wonen ze mogelijk in te koude huizen of alleen in beperkt verwarmde vertrekken, zoals de keuken.” In een eerder onderzoek wees TNO al op een mogelijk verband tussen gezondheidsklachten en te koude kamers, waar kinderen blauwbekken.

„Mensen wonen in te koude huizen of alleen in beperkt verwarmde vertrekken, zoals de keuken” - Joy Sheila Clancy, Universiteit Twente

Clancy ziet dat vrouwen vaker te lijden hebben onder een niet op te brengen energierekening. „Met name alleenstaande moeders met kinderen en vrouwelijke gepensioneerden die alleen wonen, leven in energie-armoede. Dit is het gevolg van de inkomenskloof tussen mannen en vrouwen, de sociaal-culturele verdeling van zorgtaken.”