Voor de Spaanse premier Pedro Sánchez was het een prioriteit: de amnestiewet zou zijn minderheidskabinet de komende jaren stabiliteit moeten geven door de steun van de Catalaanse fracties te verzekeren. Maar het hooggerechtshof zei maandag dat de wet niet geldt voor het misdrijf van malversatie.

Eind mei werd de amnestiewet aangenomen door het Spaanse parlement. De wet was bedoeld om schuld en straf uit te wissen van betrokkenen bij het verboden referendum over onafhankelijkheid van 2017. Het besluit van de hoge rechters houdt in dat Puigdemont, de naar België uitgeweken ex-premier van Catalonië, geen voet op Spaanse bodem kan zetten zonder gearresteerd te worden. Toch wil Puigdemont nog steeds deze zomer naar Barcelona terugkeren. Hij wil in het Catalaanse parlement deelnemen aan de stemming over een nieuwe premier.

Het besluit van het hooggerechtshof kwam als een verrassing. Duidelijk was dat de hoge rechters fel gekant waren tegen de amnestiewet. De verwachting was dat ze zouden proberen tijd te winnen door de kwestie voor te leggen aan het grondwettelijke hof en het gerechtshof van de Europese Unie. Maar in dat geval verplichtte de wet hen de aanhoudingsbevelen tegen Puigdemont en zijn medestanders onmiddellijk op te schorten. En dat wilden de magistraten niet. De enige manier om de druk op de ketel te houden bestond eruit aan te voeren dat de Catalaanse leiders overheidsgeld –en mogelijk Europese fondsen– in eigen zak hadden gestoken. In dat geval zou de amnestiewet niet van toepassing zijn.

Zelfverrijking

De wet is duidelijk. Amnestie geldt niet voor gevallen van malversatie waarin sprake is van persoonlijke zelfverrijking. In het vonnis van 2019, waarbij leden van de regering-Puigdemont door hetzelfde hof werden veroordeeld wegens malversatie, werd met geen woord gerept over zelfverrijking. De malversatie bestond uit het gebruik van overheidsgeld en -faciliteiten voor het referendum, niet uit geld in eigen zak steken. Ook over Europese fondsen stond niets in het vonnis. Nieuwe feiten zijn in de tussentijd niet aan het licht gekomen. En nu vinden dezelfde rechters dat de Catalaanse leiders wél geld in eigen zak hebben gestoken.

De redenering is opmerkelijk. Als de Catalanen geen overheidsgeld hadden gebruikt, hadden ze het referendum uit eigen zak moeten betalen, stelt het hooggerechtshof. Zo hebben ze geld uitgespaard. Volgens het hof komt dat neer op zelfverrijking. „Een kinderachtige redenering”, vindt professor grondwettelijk recht Joaquín Urías. „Geld uitsparen is iets anders dan jezelf verrijken. En bovendien is er geen enkel bewijs dat ze anders het referendum uit eigen zak betaald hadden. Misschien was het referendum niet gehouden, of gefinancierd via crowdfunding.” Voormalig lid van het hooggerechtshof José Antonio Martín Pallín meent dat het hof „ernstige inbreuk op de legaliteit” heeft gepleegd door zijn eigen vonnis te verdraaien.

„Een kinderachtige redenering van het hof; geld uitsparen is iets anders dan jezelf verrijken” - Joaquín Urías, professor grondwettelijk recht

Ingrijpende gevolgen

Behalve Puigdemont worden zes andere leden van het voormalige Catalaanse kabinet getroffen door de weigering de amnestiewet toe te passen. Zij gaan in hoger beroep bij het grondwettelijk hof. Vervolgens kunnen ze naar het Europese Hof voor de Rechten van de Mens.

Maar hoe dan ook is een snelle amnestie gedwarsboomd. Daarmee is de positie van de Spaanse minderheidsregering van Pedro Sánchez verzwakt. Een eventuele arrestatie van Puigdemont zou ingrijpende politieke gevolgen kunnen hebben. Voor de kabinetsformatie in Catalonië, maar ook voor het voortbestaan van de regering in Madrid.