Illa, tijdens de coronapandemie minister van Volksgezondheid en partijgenoot van de Spaanse premier Pedro Sánchez, is nu als eerste aan zet om een coalitie te smeden. Dat wordt geen gemakkelijke opgave. Een herhaling van de stembusgang in oktober valt niet uit te sluiten.

Doorslaggevend was het stemmenverlies van de drie pro-onafhankelijkheidspartijen. Sinds 2012 hebben de separatisten vier keer achterelkaar een zetelmeerderheid in het parlement in Barcelona behaald. Bij de vorige stembusgang in 2021 waren ze er bovendien in geslaagd iets te bereiken wat nooit eerder lukte: niet alleen hadden ze meer dan de helft van de zetels in handen, maar ze kregen ook met 52 procent van de stemmen de absolute meerderheid van de kiezers achter zich. Interne ruzies zorgden er echter snel voor dat hun krediet begon af te kalven.

Zondag bleek dat de steun voor de onafhankelijkheidspartijen tot 39 procent is gekrompen – een verlies van 13 procentpunten. Van 74 zetels, een riante meerderheid in het parlement van 135, vielen zij terug naar 59. Dat kwam vooral door de enorme oplawaai die Republikeins Links (ERC) van de zittende premier Pere Aragonès kreeg. Aragonès zal de geschiedenisboeken niet ingaan als een groot verkiezingsstrateeg. Zijn besluit om de verkiezingen met bijna een jaar te vervroegen, liep uit op een ramp voor zijn partij. Maandagochtend trok hij zijn conclusie: de actieve politiek verlaten.

Ballingschap

De vraag is wat de Catalaanse oud-premier Carles Puigdemont gaat doen. Zij partij boekte lichte winst, maar onvoldoende om het verlies van de twee andere onafhankelijkheidspartijen te compenseren. De oud-premier van Catalonië, die sinds 2017 in ballingschap in België leefde en sinds kort in Frans-Catalonië verblijft, zei terug te keren als het parlement hem voordraagt als kandidaat-premier.

Die kans lijkt echter klein. Daarvoor zou eerst de formatie van de sociaaldemocratische verkiezingswinnaar Illa moeten mislukken, en vervolgens zou zijn partij bereid moeten zijn zich van stemming te onthouden bij een eventuele kandidatuur van Puigdemont.

Gratie

De politieke situatie in Catalonië, met acht miljoen inwoners goed voor bijna een vijfde van de Spaanse economie, heeft belangrijke gevolgen voor de regeerbaarheid van Spanje. De minderheidscoalitie van premier Sánchez in Madrid staat of valt met de steun van Catalaanse pro-onafhankelijkheidspartijen. Het verklaart waarom Sánchez de voorbije jaren verschillende maatregelen heeft genomen om de Catalanen tegemoet te komen.

Zo verleende zijn kabinet in juni 2021 gratie aan politieke en sociale leiders die tot lange straffen waren veroordeeld vanwege hun aandeel in de poging om Catalonië in 2017 af te scheiden van Spanje. Eind mei wordt de amnestiewet naar verwachting aangenomen door de Spaanse Tweede Kamer. Op grond van die wet zou Puigdemont naar Spanje kunnen terugkeren zonder daarbij het risico te lopen om gearresteerd te worden.

De politiek van toenadering tot Catalonië wordt door velen gezien als een belangrijke reden voor de winst van de sociaaldemocraten in dit deel van Spanje. Een andere factor is de lage opkomst. Vooral teleurgestelde voorstanders van de onafhankelijkheid bleven thuis. Anderen konden hun stembureau niet bereiken door een storing die tot een kolossale chaos leidde in het treinverkeer in en rond Barcelona.