Ook in een tijd van geopolitieke uitdagingen ziet het gros van de Nederlandse kiezers de Europese verkiezingen mede als een nationale aangelegenheid, blijkt uit onderzoek. De lijsttrekkers beschouwen de exitpoll waarschijnlijk het liefst als een graadmeter voor de actuele, politieke krachtsverhoudingen in Nederland.
Bij de Europese verkiezingen waar de Nederlandse kiezer donderdag voor naar de stembus mocht, stond er genoeg op het spel. Zoals bijvoorbeeld de koers van Europa en de consequenties daarvan voor Nederland. Wie de verkiezingscampagne volgde, ontwaarde bovendien al snel dat de meeste lijsttrekkers daarover tamelijke heldere en consistente gedachten te berde brachten. Zo helder dat over een aantal scheidslijnen geen misverstand kon bestaan.
Een greep: GL-PvdA, D66 en Volt willen graag vol gas door met het ambitieuze EU-wetgevingspakket over klimaat; BBB –„Geen Green Deal maar een Real Deal”– niet. GL-PvdA wil dat de nieuwe Europese Commissie straks een impuls geeft aan de Europese integratie, de PVV wil juist een groter mandaat voor de regeringsleiders en de lidstaten. De SGP wil de agrarische sector aanmerken als cruciaal en strategisch voor de voedselzekerheid, de CU wil vooral dat de EU doorgaat met de bestaande plannen voor de verduurzaming daarvan.
Intussen maakte de exitpoll donderdagavond in grote lijnen duidelijk hoe er lijkt te zijn gestemd. GL-PvdA lijkt met 8 zetels de grootste te zijn geworden, maar raakt ten opzichte van 2019 wel een zetel kwijt. De PVV lijkt met 7 zetels op de tweede plek te eindigen, maar maakt met zes zetels wel een forse sprong omhoog. De VVD hield de schade met het verlies van één zetel (van 5 naar 4) redelijk beperkt. NSC heeft zich duidelijk nog geen stabiele aanhang weten te verwerven. In de exitpoll scoorde de partij slechts één zetel; een duidelijk signaal dat veel kiezers die in november nog voor de partij van Omtzigt gingen inmiddels alweer zijn geswitcht, of zijn thuisgebleven. BBB komt volgens de poll vanuit het niets met twee zetels in het Europarlement.
De verhouding tussen pro-Europese partijen en partijen die anti-Europa zijn bleef ten opzichte van 2019 nagenoeg gelijk.
Opkomst
Doordat de opkomst opnieuw laag was, –rond half 10 werd die geschat op 46,8 procent– is het beeld van de uitkomst dermate vertekend dat die niet zomaar kan worden doorvertaald naar Tweede Kamerverkiezingen. Anders gezegd, als die binnenkort weer worden gehouden, zal de uitkomst zeker afwijken van de exitpoll en is er een gerede kans dat de PVV opnieuw als grootste zal eindigen.
Verder wijzen tal van onderzoeken uit dat de kiezer de Europese verkiezingen beschouwt als tweederangs en die mede gebruikt om de nationale regering een boodschap af te geven. Aanwijzingen dat dit ook deze keer het geval was, zijn er volop.
Zo liet onderzoeksbureau Ipsos I&O kort voor de verkiezingen zien dat 61 procent van de kiezers zijn keus voor een partij baseerde op datgene wat hij of zij van die partij te zien kreeg in de landelijke politiek. Bij PVV, VVD, NSC en BBB lag dat percentage zelfs nog hoger.
Ipsos zette verder op een rij welke vraagstukken er volgens de kiezer bij voorrang dienden te worden aangepakt, én wie daarbij het voortouw moet nemen: Europa of Nederland. Wat bleek? Voor maar liefst acht van de tien urgentste problemen is volgens de kiezer niet de EU, maar Nederland aan zet. Daaronder vallen onder meer wonen, immigratie, polarisatie, inkomen en het functioneren van de democratie.
Graadmeter
Veel lijsttrekkers zullen de verleiding om de exitpoll aan te grijpen als graadmeter voor de actuele, politieke krachtsverhoudingen in Nederland dan ook maar moeilijk kunnen weerstaan. Ook die van de vier coalitiepartijen in wording. Zo benadrukte Wilders donderdag meteen dat zijn agenda nog altijd brede steun geniet. In de eerste reactie van BBB-leider Van der Plas overheerste donderdag de triomf.
Nu de stembussen zijn gesloten en de exitpoll er is, rest de vier weinig anders dan nagelbijtend te wachten tot zondagavond laat de definitieve uitslag volgt. Daarna zal de aandacht alweer snel uitgaan naar de laatste fase van de kabinetsformatie en de beëdiging van het kabinet-Schoof. Dat moet zich in Europa een gunstige onderhandelingspositie zien te verwerven: veel voornemens uit het hoofdlijnenakkoord zijn alleen te realiseren als Europa Nederland in een aantal opzichten een uitzonderingspositie gunt.
Voor de nieuwe bewindslieden vraagt dat in elk geval behendigheid. Voor PVV en BBB, twee partijen die het kabinet dragen, wellicht een houding ten opzichte van Europa die behalve iets milder ook iets realistischer is.
