Vanwege de verslavende werking mogen zogeheten benzodiazepinen (benzo’s), een groep slaap- en kalmeringsmiddelen, in principe hooguit twee weken achtereen gebruikt worden. Toch slikten vorig jaar ruim 410.000 mensen de medicijnen langer dan vier maanden. Zeker 272.000 mensen gebruikten benzo’s ruim acht maanden. Ruim 125.000 mensen maakten zelfs langer dan een jaar gebruik van de kalmerende stoffen. In totaal kregen vorig jaar 1,2 miljoen Nederlanders de middelen voorgeschreven. Dat blijkt uit cijfers die Investico, een platform voor onderzoeksjournalistiek, en dagblad Trouw opvroegen bij de Stichting Farmaceutische Kengetallen.

Huisartsen dienen benzodiazepinen, zoals temazepam en zolpidem, kortdurend voor te schrijven bij ernstige slaapproblemen. Per recept mogen ze maximaal vijf tot tien tabletten geven, aldus de richtlijn van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). Vervolgrecepten dienen ze bovendien zelf te schrijven, dus niet de doktersassistent.

Het NHG weet echter niet of huisartsen zich aan deze richtlijn houden. „We kunnen niet in de spreekkamer kijken”, laat een woordvoerder aan Trouw weten. Wel ziet het genootschap knelpunten, zoals tijdgebrek bij de huisarts.

Het afbouwen van slaap- en kalmeringsmedicijnen is geen sinecure. „Stoppen met deze middelen is vaak een lang en zwaar traject. Daarvoor moet je als huisarts iemand wekenlang spreken en intensief begeleiden”, zegt Peter Muller, huisarts bij De Doc in Den Haag, in de krant. Door drukte komen veel huisartsen daar echter niet aan toe. „Als huisartsen tijd hadden om goed te begeleiden, zouden we mensen veel leed besparen.” Hij doelt op de ontwenningsverschijnselen die kunnen optreden, zoals spierkramp, hersenmist (een suf gevoel) en concentratieproblemen. Sommige patiënten vallen daarom terug.

Benzodiazepinen versterken een stofje in het brein, het zogeheten gamma-aminoboterzuur (GABA), dat een dempende werking heeft op hersengebieden die betrokken zijn bij onrust, angst en spanning. Als de medicijndosering wordt verlaagd, ontstaat opeens een tekort aan dit stofje. Het duurt weken tot maanden voordat een nieuwe balans ontstaat en het brein daaraan is gewend.

Afkickklinieken zien een sterke toename van het aantal mensen dat zich meldt met een benzoverslaving, blijkt uit cijfers van het Landelijk Alcohol en Drugs Informatie Systeem (Ladis). Tussen 2017 en 2022 steeg het aantal patiënten in behandeling van bijna 600 naar ruim 700, een stijging van 20 procent. Volgens deskundigen vormen deze cijfers het topje van de ijsberg, omdat veel gebruikers denken dat ze niet verslaafd zijn.