Tientallen beroepen mag je als zelfstandige zonder personeel (zzp’er) uitvoeren. Steeds meer werkenden doen dat dan ook. De start als zorgverlener, docent, bouwvakker of grafisch ontwerper wordt gemarkeerd met een vrolijk bericht op sociale media over de kersverse inschrijving in het handelsregister.
Momenteel is ongeveer 10 procent van het aantal werkenden in Nederland zzp’er. Begin dit jaar telde het Centraal Bureau voor de Statistiek ruim 1,25 miljoen zzp’ers. Dat is bijna een verdubbeling ten opzichte van tien jaar geleden.
In deze onderzoekscijfers valt het arbeidsmarktonderzoeker Geert-Jan Waasdorp van Intelligence Group op hoeveel autonomie het individu heeft in deze tijd. „Dat laat zich niet meer inkaderen door cao’s en polderakkoorden. De geest is uit de fles en die krijg je er niet meer in.”
Een deel van die freelancers kiest bewust voor het bestaan van een zelfstandige professional, ongeacht een goede of slechte markt. De rest wordt echter geprikkeld door opportunisme: „Op de arbeidsmarkt is zoveel krapte aan personeel en het lijkt erop dat dat voorlopig zo blijft. Dat maakt het makkelijk om zzp’er te worden. Er valt veel geld mee te verdienen en het geeft de vrijheid om te werken waar en wanneer jij dat wilt, met de werk-privébalans die je nastreeft.”
Dat laat volgens hem een individualistische instelling zien. „De gedachte is: de mogelijkheid ligt er. Je bent een dief van je eigen portemonnee als je niet gaat zzp’en voor 85 euro per uur, want anderen doen het ook.”
Waasdorp noemt dat niet per se egoïstisch. „Organisaties kiezen voor snelle oplossingen en zijn bereid om extra te betalen voor mensen die flexibel inzetbaar zijn. Waarom zou de zzp’er daar geen oplossing voor mogen bieden? Het is het spel van vraag en aanbod.”
Bij de stap naar het zzp’er worden, hebben de vele bemiddelingsbureaus die Nederland telt –zo’n 20.000 – onmiskenbaar een stevige vinger in de pap, merkt Waasdorp. „Maar liefst 98 procent van het aantal bewegingen van werk naar werk verloopt direct of indirect via bureaus en websites.” Hij licht toe: „Stel dat je een nieuwe baan zoekt. Dan kom je bijna altijd op je pad een bureau tegen dat jou kan voorstellen aan een organisatie. En zoals het spreekwoord zegt: Van een bruiloft komt een bruiloft. Werk je bij een bedrijf dat al gebruikmaakt van een bemiddelingsbureau, dan is de kans groot dat jij in contact komt met dat bureau.” Zulke bureaus „lokken” mensen naar het worden van zzp’er. Voor ieder uur dat de zzp’er in rekening brengt, vraagt een bureau al gauw 15 euro per uur.
„Maar liefst 98 procent van het aantal bewegingen van werk naar werk verloopt direct of indirect via bureaus en websites” - Geert-Jan Waasdorp, arbeidsmarktonderzoeker bij Intelligence Group
Dat vooral jongeren zich laten inschrijven als zzp’er, verbaast Waasdorp niet. „Een hele nieuwe generatie gaat nu de arbeidsmarkt op; jongeren van tussen de pakweg 15 en 25 jaar. Deze jongeren hebben hun eerste banen gekregen via een bemiddelingsplatform. Deze groep had eerder een nummer van de Kamer van Koophandel dan een arbeidscontract. Werken als zelfstandige zijn ze dus al gewend.”
De andere snel groeiende groep freelancers zit rond de pensioengerechtigde leeftijd. Ze werken bijvoorbeeld als cursusleider of rijden als chauffeur een paar ritten per week. Het Sociaal en Cultureel Planbureau beschrijft: „In plaats van afgeschreven en weggeplaatst worden, willen de hedendaagse ouderen actief zijn, meedoen in het maatschappelijk leven en van betekenis zijn voor anderen.” Herkenbaar, zegt Waasdorp. „Veel 65-plussers zijn vitaal. Die willen eigenlijk niet stoppen met werken of willen werk op een andere manier combineren met hun privéleven. Anders dan bij zware beroepen is het dan ook geen probleem om te blijven werken.”
Geboortekaartjes
Verder wordt zzp’en naast een baan in loondienst normaler. Werken als juf en met zzp-opdrachten bijverdienen aan het ontwerpen van geboortekaartjes, of een baan als ict’er en sportcoaching erbij: dat kan heel goed samengaan. „Vandaag gedetacheerd, morgen in vaste dienst en overmorgen werk aannemen als zzp’er. Uiteraard is het ook mogelijk om werknemer en zzp’er tegelijk te zijn”, schrijven analisten van ABN AMRO.
Ondertussen scherpt de overheid de regels aan. Een arbeidsongeschiktheidsverzekering wordt verplicht en de Belastingdienst moet vanaf 1 januari 2025 strenger schijnzelfstandigheid –verkapte dienstverbanden– controleren. Verder is het mes al gezet in de belastingvoordelen; de zelfstandigenaftrek wordt versneld afgebouwd, de fiscale oudedagsreserve is verdwenen. Mogelijk gaat de politiek nog een stap verder en komen er criteria die aangeven wanneer een beroep als zelfstandige mag worden uitgeoefend. Want dat ook schoonmakers voor zichzelf beginnen, wordt sommigen te gortig.
Ondanks dat veruit de meerderheid (70 procent) van de zzp’ers de toekomst rooskleurig ziet, schat een derde hun toekomst als zelfstandige niet zo positief in. Dat laat onderzoek van administratieplatform Boekhouder.nl onder 400 zzp’ers zien. Zo verwacht 10 procent dat hun onderneming binnen vijf jaar zal krimpen, terwijl maar liefst 20 procent verwacht dat hun bedrijf is opgedoekt. Regels en het telkens werven van nieuwe klanten valt menigeen tegen. Per jaar besluiten ongeveer 20.000 zzp’ers te stoppen en weer terug te gaan in loondienst.
Reken jezelf daarom niet te snel rijk, zeggen de onderzoekers van Boekhouder.nl: „De vrijheid en een hoger inkomen klinken natuurlijk erg aantrekkelijk. Maar vergis je niet: je moet het wel zelf doen. Ga dus goed bij jezelf te rade of je kunt leven met de onzekerheid die soms ook bij het freelancen hoort.”
