Eerst nog even over dat doel. Want wat betekent klimaatneutraal precies? Dat Nederland per saldo niet meer bijdraagt aan de uitstoot van broeikasgassen die de opwarming van de aarde veroorzaakt. Dat doel komt overigens niet uit de lucht vallen. Veel landen streven het na om de wereldwijde opwarming binnen de afgesproken 1,5 graad te houden. Volgens sommige activisten moet klimaatneutraliteit al voor 2030 worden behaald.

Hoe dan ook, zelfs het halen van klimaatneutraliteit in 2050 wordt al een enorme uitdaging, blijkt woensdag uit een studie van het PBL. Maar het is haalbaar. Zelfs als je ook de lucht- en scheepvaart meerekent. Die sectoren vallen nu nog vaak buiten klimaatdoelen.

Wat zijn de vijf belangrijkste lessen uit het PBL-rapport?

1. Stroom, stroom en nog eens stroom

Zonder stroom –veel groene stroom– gaat de energietransitie niet lukken. Het PBL noemt elektriciteit „het werkpaard” en „de motor” van de verduurzaming. Waarom? Bij veel activiteiten waarbij we nu nog fossiele brandstoffen verbranden, gebruiken we in de toekomst naar verwachting stroom. Denk aan autorijden (van benzine naar elektrisch) en het verwarmen van huizen (warmtepompen). Ook de industrie zal deels elektrificeren. In de genoemde gevallen is er vaak geen ander goed duurzaam alternatief.

Dat betekent wel: een elektriciteitsproductie die in 2050 groeit met een factor drie tot vijf. Daarvan is ruim de helft direct of indirect afkomstig van zonne-, wind- en kernenergie. Een deel van de stroom wordt gebruikt om groene waterstof te maken.

„Elektriciteit is het werkpaard, de motor van de klimaattransitie” - Onderzoekers PBL

2. Groene waterstof én biomassa groeien als kool

Hooggespannen. Dat zijn de verwachtingen van waterstof. En dat lijkt zo zachtjesaan terecht. Het PBL ziet –gezien de razendsnelle ontwikkelingen– dat voor groene waterstof een internationale markt zal ontstaan. Waterstof zal bijvoorbeeld in Brazilië, Afrika of het Midden-Oosten worden gemaakt en vervolgens worden verscheept naar Europa. Het toekomstige aandeel van waterstof? Voor maximaal eenvijfde van de nationale energievoorziening kan het een rol gaan spelen, becijferde het planbureau.

Naast waterstof gaan ook biogrondstoffen een vlucht nemen. Soms heel letterlijk. Voor de luchtvaart gaan de onderzoekers ervan uit dat bijvoorbeeld biokerosine vliegtuigen gaat aandrijven. In totaal zullen biogrondstoffen drie tot zes keer meer gebruikt gaan worden.

Tot slot zal volgens het PBL ook plastic afval een mogelijk opvallende rol spelen in een klimaatneutraal Nederland. Het kunststof is nodig als grondstof om nieuwe plastics te maken. Gebruik van afval zorgt ervoor dat er minder van de schaarse biogrondstoffen nodig is. Omdat Nederland een belangrijke plasticproducent is, zal veel kunststof afval worden geïmporteerd.

3. Geen ontkomen aan een kleinere veestapel

De krimp van de veestapel is een heet hangijzer. Maar zelfs in de meest conservatieve scenario’s neemt de veestapel in grootte af, rekent het PBL voor. Tenminste, met in het achterhoofd dat klimaatneutraliteit puur technisch wordt gehaald en er niets gebeurt aan het consumptiepatroon van mensen. Een veestapel die met een kwart teruggaat, lijkt onvermijdbaar. In andere scenario’s wordt zelfs uitgegaan van een krimp van meer dan de helft.

In elk scenario blijft de landbouw broeikasgassen uitstoten. Dat gaat met name om methaanemissies (door dieren en uit mest), gevolgd door lachgas (uit mest, kunstmest en bodems) en CO₂. Dit wordt gecompenseerd door koolstof op te slaan in oude gasvelden (zie les 4.)

4. Opslaan van koolstof wordt booming

Klimaatneutraal betekent niet per se fossielvrij. Er kunnen dus nog fossiele brandstoffen worden gebruikt. Zo houdt aardgas een aandeel in de energiemix van 2050. Daarnaast zit in alle onderzochte scenario’s van PBL een flink aandeel koolstofopslag, ook wel CCS. Bij die techniek wordt CO₂ afgevangen uit de schoorsteen en opgeslagen in lege gasvelden.

Het PBL gaat uit van minimaal 20 megaton koolstofopslag per jaar. Om een beetje een idee te krijgen van die hoeveelheid: nu stoot Nederland ongeveer het tienvoudige per jaar uit.

Volgens de onderzoekers kan Nederland ook niet om „negatieve emissies” heen. Lees: maatregelen die de CO₂-concentratie in de lucht verminderen. Waarom negatieve emissies nodig zijn? Omdat er altijd onvermijdbare uitstoot blijft, zoals in de landbouw. Een mogelijke maatregel is het verbranden van biomassa waarbij de CO₂die vrijkomt, wordt opgeslagen. Omdat het aandeel biogrondstoffen weer toeneemt, realiseer je negatieve uitstoot.

Het letterlijk uit de lucht gaan pompen van CO₂ speelt geen grote rol volgens het PBL. De onderzoekers verwachten hoge kosten en een hoog energieverbruik.

5. Toch aanpassing gewoontes nodig?

Een ding maakt het PBL-rapport goed duidelijk: het is kiezen of delen. Óf je verwacht alles van de techniek en ontziet je luxe leventje, óf je erkent dat de techniek niet alle verwachtingen kan waarmaken en je past je gedrag aan. Alleen, dat laatste durven politici niet graag voor te stellen, omdat die boodschap je niet bijster populair maakt. Wie pakt nu graag iemands vrijheden af? Toch lijkt ook het veranderen van de levensstijl onontkoombaar om het klimaatdoel van 2050 te halen. PBL-onderzoekers noemen de technische route „buitengewoon ambitieus” en stellen dat „(vergaand) ingrijpen in de productie en/of consumptie in Nederland een verdedigbare strategie” is.