Telefoon, camera en portemonnee inleveren; mag niet mee naar binnen. Een notitieblok kan nog net. Blauwe helm op, geel veiligheidshesje aan. Eenmaal binnen in de gigantische hal op de werf van Saab Kockums in het Zweedse Karlskrona valt de bezoeker compleet weg. Metershoog torent het staal. Enorme stalen ringen die in een later stadium met elkaar een ‘sigaar’ moeten vormen. Mannen en vrouwen die in en om de ringen werken, lijken dwergen. In één oogopslag is duidelijk: het bouwen van een onderzeeboot is een van de technisch meest ingewikkelde klussen ter wereld.

De faciliteiten zijn indrukwekkend. Zoals een robotlasapparaat voor de „saaie, vuile en gevaarlijke” gebieden die ongeschikt zijn voor de geschoolde lassers. En een lijn voor de prefabricage van de meer dan 10.000 pijpen die in een onderzeeër gaan.

Al honderden jaren worden in Karlskrona marineschepen gebouwd. De Zweden benadrukken overigens graag dat een van de eerste Zweedse marineschepen, de driemaster Vasa, werd gebouwd door de Nederlander Henrik Hybertsson. De Vasa had 64 kanonnen aan boord en 435 bemanningsleden. Maar na aflevering was de oorlogsbodem minder fortuinlijk: op 10 augustus 1628 zonk de Vasa op zijn eerste tocht in de haven van Stockholm.

Doelen

Maar er zijn nog meer landen in Europa waar men onderzeeboten kan bouwen. Frankrijk bijvoorbeeld. In de havenstad Cherbourg wordt hard gewerkt aan de Barracudaklasse: nucleaire aanvalsonderzeeboten, bedoeld om schepen en andere onderzeeboten uit te schakelen, inlichtingen te verzamelen, special forces af te zetten en doelen op het land aan te vallen.

De Barracuda’s moeten zeventig tot negentig dagen achter elkaar zelfstandig kunnen opereren. De schepen van 5300 ton waterverplaatsing hebben geen kernwapens aan boord. De zes nieuwe onderzeeboten die de Barracudaklasse moet opleveren zijn vernoemd naar Franse marineofficieren uit de zestiende en zeventiende eeuw. Catalogusprijs van de boten is 1,3 miljard euro per stuk. Iedere twee jaar rolt er een nieuwe ‘sub’ van de werf. Voor de gelegenheid is de boeg van het 99 meter lange gevaarte dan in de Franse nationale kleuren rood, wit en blauw gestoken. Toeval of niet: het zijn ook de Nederlandse kleuren.

De bouw van een nucleaire onderzeeboot kost volgens de Naval Group 7 miljoen man­uren. Op de werf in Cherbourg werken er duizenden mensen aan. Volgens een programmamanager is het „de meest complexe klus op aarde”. Waar een tank 15.000 onderdelen telt en een Boeing 777 uit 100.000 stukjes bestaat, bevat een nucleaire onderzeeboot 
1 miljoen onderdelen. „Maar vier landen ter wereld kunnen dat.”

Torpedo’s

Onderzeeboten behoren tot de krachtigste wapensystemen van de Nederlandse krijgsmacht. Met twintig torpedo’s aan boord boezemen ze ontzag in. De Koninklijke Marine telt er vier: Zr.Ms. Walrus, Zeeleeuw, Dolfijn en Bruinvis. Het kwartet onderzeeboten –lengte 68 meter, waterverplaatsing 2800 ton, vrijwel geluidloos en dus moeilijk op te sporen– is aan het einde van zijn Latijn. Twee onderzeeboten liggen er inmiddels voor de kant om de andere twee in de vaart te houden. Kannibaliseren heet dat.

Er wordt al bijna tien jaar gesproken over de vervanging van de Walrusonderzeeboten. Eigenlijk had de bouw van nieuwe exemplaren al lang moeten beginnen. Maar de politiek treuzelde. Diverse kabinetten schoven de kwestie voor zich uit. De bedoeling was om ze vanaf 2028 te vervangen. Dat lukt absoluut niet meer; de bouwtijd is zeker tien jaar. Defensie rekent nu op inzetbare nieuwe boten „tussen 2034 en 2037”.

Komende vrijdag maakt het kabinet bekend welke werf de nieuwe boten mag bouwen. Op de valreep wordt aan de thriller nog een hoofdstuk toegevoegd: woensdagavond debatteert de Tweede Kamer op verzoek van SGP-fractievoorzitter Chris Stoffer over de zaak. Stoffer maakt er geen geheim van de klus aan een Nederlandse scheepsbouwer te gunnen. „Liever Hollands welvaren in zee dan een Frans stokbrood langs de kade.”

Tijd

Het is de ontknoping van een miljardenspel. Aan het project hangt een prijskaartje van 4 miljard euro en uiteindelijk misschien nog wel meer. Daarmee wordt deze aankoop mogelijk duurder dan het vorige record, de aankoop van bijna vijftig F-35-jachtvliegtuigen.

Drie werven die onderzeeboten kunnen bouwen azen op de megaorder: de Franse Naval Group, Saab Kockums uit Zweden en het Duitse ThyssenKrupp Marine Systems. Belangrijke punten: aanschafkosten, onderhoud voor dertig jaar en de mogelijkheden om „specifieke Nederlandse wensen” te verwerken.

Jarenlang was ”de beste boot voor de beste prijs” het adagium. Commandant der strijdkrachten generaal Onno Eichelsheim voegde daar vorig jaar november tijdens een beurs van de Nederlandse Industrie voor Defensie en Veiligheid in Rotterdam nog een element aan toe: tijd. Eichelsheim: „Een goed product op de juiste tijd, met Nederlandse knowhow en betrokkenheid. Tijd is belangrijker dan prijs.”

De Duitsers hebben altijd beweerd dat hun ontwerp het snelst gebouwd kan worden. Naval uit Frankrijk schermt graag met het feit dat het de productie van fregatten de laatste jaren „verdubbeld” heeft, en ook de capaciteit voor de bouw van onderzeeboten uitbreidt.

Klus

Damen is geen onbekende voor de Nederlandse marine. Op zijn website noemt de werf zich „trotse hoofdleverancier van de Koninklijke Marine sinds 1879”. Op dit moment wordt gebouwd aan een nieuw bevoorradingsschip, het Combat Support Ship Den Helder.

Damen kreeg opvallend genoeg de voorbije weken twee andere megabestellingen. De werf krijgt de leidende rol in de bouw van vier luchtverdedigings- en commandofregatten en zes amfibische transportschepen. Ook daarmee zijn enkele miljarden euro’s gemoeid. Als het om de onderzeeboten gaat worden die in segmenten in Karlskrona bij Saab Kockums gebouwd, over water naar Nederland vervoerd en in Vlissingen bij Damen in elkaar gezet.

Eind juli vorig jaar leverden de drie werven hun offertes aan. Volgens ingewijden boekwerken van wel 8000 pagina’s met gedetailleerde technische en commerciële gegevens. De beoordeling van de offertes was volgens Defensie „een omvangrijke klus”. Het ministerie van Economische Zaken keek mee wat er in het vat zit voor de Nederlandse industrie. De winnende werf moet immers werk creëren in de polder. Daarom werkt Naval Group samen met IHC en vormt Saab Kockums een consortium met Damen.