De Assemblée nationale, de Franse Tweede Kamer, nam in januari een wetsvoorstel aan, bedoeld om abortus in de grondwet te verankeren. Woensdag is de Senaat aan zet. Een wetswijziging lijkt dichtbij.
In maart vorig jaar kondigde de Franse president Emmanuel Macron op X aan dat „2024 het recht van vrouwen om abortus te plegen onomkeerbaar zal maken”. In oktober werd die uitspraak geconcretiseerd, door aan de Franse Raad van State een plan voor te leggen om daarmee „de vrijheid van vrouwen om hun toevlucht te nemen tot abortus in onze grondwet te verankeren”.
Abortus is in Frankrijk sinds 1975 legaal. De ”Loi Veil”, vernoemd naar de voormalige minister van Volksgezondheid Simone Veil, maakte abortus tot tien weken mogelijk. Sinds 1975 is de wet meermaals aangepast. In 2001 werd de wettelijke termijn voor het beëindigen van een zwangerschap verhoogd van tien naar twaalf weken; in 2022 van twaalf naar veertien weken zwangerschap.
Gemiddeld breken in Frankrijk 15,4 op de 1000 vrouwen hun zwangerschap af, blijkt uit cijfers van Stichting Fiom, een expertisecentrum op het gebied van ongewenste zwangerschap, verwantschapsvragen en adoptie, uit 2020. Dat komt neer op 234.000 gevallen in 2022, het hoogste aantal in dertig jaar. Relatief gezien hebben in Europa alleen het Verenigd Koninkrijk en Zweden hogere cijfers. Ter vergelijking: in datzelfde jaar lag het aantal abortussen in Nederland op 8,9 per 1000 vrouwen en in Tsjechië, waar het aantal het laagst is, op 2,8 per 1000 vrouwen.
Reactie
Het voorstel voor de grondwetswijziging is volgens Franse media een reactie op de uitspraak in de geruchtmakende zaak Roe versus Wade in 2022 in de Verenigde Staten. Nadat het Amerikaanse hooggerechtshof een grondwettelijk recht op abortus afwees, laaide in Frankrijk de discussie op. De extreem-linkse parlementariër Mathilde Panot diende in de Assemblée een voorstel in om het recht op abortus grondwettelijk vast te leggen, om „Frankrijk te beschermen tegen achteruitgang”.
Na een aantal wijzigingen ging ook de Senaat akkoord, met als gevolg dat het voorstel terugkeerde naar de Assemblée. Beide huizen moeten namelijk akkoord zijn voor het naar de volgende fase kan: een referendum.
Die volksraadpleging wil Macron voorkomen. Die vertraagt niet alleen het proces, maar geeft de antiabortusstem ook een te groot podium, vindt de president. Daarom diende hij zelf een soortgelijk wetsvoorstel in.
De initiatiefwet is daarmee ook een poging politieke onrust in het land te voorkomen. Op het moment dat de Franse president zijn plan openbaar maakte, schreef de krant Libération bovendien dat Macron niet altijd een fervent voorstander is geweest van abortus. Zo verzette hij zich in zijn eerste ambtstermijn nog tegen de uitbreiding van abortus van twaalf naar veertien weken. Dat de Franse president als een blad aan de boom is omgedraaid, is een politieke manoeuvre, stelt Franck Jullié, eigenaar van wervingsbureau Elzéar in Parijs. „Het is een manier om zijn macht op het politieke spectrum uit te oefenen en de aandacht van andere kwesties af te leiden.”
Overigens komen zijn plannen om het recht op abortus te verankeren, niet uit het niets: in januari 2022 riep hij op dat recht op te nemen in het Handvest van grondrechten van de Europese Unie. En op 8 maart 2023, Internationale Vrouwendag, beloofde hij een wet op te stellen die een referendum onnodig zou maken.
Hoe dan ook nam de Assemblée het wetsvoorstel in januari met grote meerderheid aan: slechts 30 van de 577 parlementsleden stemden tegen. Opvallend is dat alle fractievoorzitters voor stemden, ook de extreemrechtse Marine Le Pen. Ze is daarmee vrijzinniger dan een deel van haar achterban.
Gewetensbezwaren
Of in de Senaat ook een grote meerderheid tot stand komt, is maar de vraag. Waar de Assemblée nationale overwegend links is, bevindt de Senaat zich aan de rechterzijde van het politieke spectrum. Dat de Eerste Kamer terughoudend is, blijkt uit een stemming uit 2022, toen een vergelijkbare wet behandeld werd. Na een aantal amendementen ontstond uiteindelijk een krappe meerderheid, met 166 stemmen voor en 152 stemmen tegen.
Gérard Larcher, voorzitter van de Senaat, is een tegenstander van het voorstel. „Abortus wordt in ons land niet bedreigd. Bovendien is de Grondwet geen catalogus van sociale en maatschappelijke rechten”, zo betoogde de gekozen vertegenwoordiger van Les Républicains op nieuwszender franceinfo.
De terughoudendheid in de Senaat heeft volgens Jullié ook te maken met gewetensbezwaren van zorgaanbieders. „Waar gewetensvrijheid voor zorgverleners bij de Loi Veil in 1975 gewaarborgd werd, ontbreekt nu een dergelijke clausule. Het kan daardoor voor artsen en vroedvrouwen onmogelijk worden abortus te weigeren. Hoewel hun zorgen leven bij de senatoren, vraag ik me sterk af of ze de moed hebben voor hen te pleiten.”
Vergif
Doordat de wet in de Assemblée nationale bovendien met een grote meerderheid is aangenomen, verwacht Jullié ook geen regelrechte verwerping van de wet. Wel zou het volgens hem kunnen dat een amendement ingediend wordt. Door in het huidige wetsvoorstel te spreken over „gegarandeerde vrijheid” en niet zozeer over „de toegang tot het recht van abortus”, hoopt Assemblée nationale de Senaat echter tijdig over de streep te kunnen trekken.
Wat een mogelijke verankering voor andere landen betekent? „Lastig in te schatten”, zegt Jullié. „Wel constateer ik dat christelijke waarden in Europa geen enkele betekenis meer hebben. Deze wet brengt ons continent op de rand van de afgrond.”
