Waarom stapte Pieter Omtzigt dinsdag uit de formatieonderhandelingen? Zijn reden, dat de overheidsfinanciën er slechter voorstaan dan hij dacht, lijkt een gezocht argument. Nu wordt hem een gebrek aan verantwoordelijkheidsbesef, doorzettingsvermogen en transparantie verweten.
Pieter Omtzigt verraste zijn gesprekspartners van PVV, VVD en BBB dinsdagavond door zich terug te trekken uit de formatieonderhandelingen. Dat deed hij omdat hij naar eigen zeggen pas dinsdag cruciale financiële informatie onder ogen kreeg. Daaruit bleek volgens Omtzigt dat er in financieel opzicht veel minder kon dan hij aanvankelijk dacht. Dat schreef hij dinsdag in een brief aan de leden van NSC.
Vooral de reden die Omtzigt aandroeg, verbaasde zijn gesprekspartners van PVV, VVD en BBB. „We waren bezig met goede constructieve gesprekken”, berichtte Wilders op X kort nadat Omtzigt zijn brief aan de leden van NSC op X postte. Dat Omtzigt door middel van een appje aan Ronald Plasterk bekend had gemaakt dat zijn partij uit de formatie stapte, vond de PVV-leider „respectloos”, zei hij woensdagmiddag in een reactie. Ook VVD-leider Dilan Yeşilgöz zei de draai en de bijbehorende argumentatie over financiën van Omtzigt „niet zo goed te begrijpen”.
Sinterklaas
Ambtenaren op verschillende ministeries meldden donderdag aan het ANP dat de formatietafel een „onnodig negatief beeld” kreeg over de overheidsfinanciën. Plasterk zou namelijk alleen om tegenvallers en risico’s hebben gevraagd, en dus niet om financiële meevallers. Dat dit een vertekend beeld geeft, wist ook CU-Kamerlid Pieter Grinwis te melden op X: „Wat denkt u: als je van de ministeries de tegenvallers en risico’s opvraagt, wat krijg je dan? Precies, een lijst waar zelfs Sinterklaas de hik van krijgt.”
Toch zou uitgerekend een afgestudeerd econometrist als Omtzigt dat moeten begrijpen. De politicus lijkt dan ook dieperliggende redenen te hebben dan alleen financiële argumenten, die al dan niet zijn uitvergroot. De NSC’er ziet het niet zitten om met de PVV te regeren. Dat Omtzigt daar nooit echt om stond te springen, was al ver voor de verkiezingen in november geen groot geheim. Vorig jaar september liet de kersverse leider van NSC in het tv-programma Buitenhof al weten alleen met partijen te willen regeren die de rechtsstaat heel zouden laten. In verkapte bewoordingen zei Omtzigt daarmee toen al: ik wil niet met Wilders.
De verkiezingsuitslag –volgens Omtzigt „onverwacht en ingewikkeld”– maakte het voor de NSC-leider echter lastig zich geheel aan samenwerking met de PVV te onttrekken. Samen met die partij, VVD en BBB, was er namelijk een meerderheid in de Tweede Kamer. Daags na de verkiezingen eiste VVD-leider Dilan Yeşilgöz al een gedoogrol op en had Omtzigt het nakijken. Na lang piekeren en twijfelen besloot Omtzigt de PVV dan toch maar een kans te geven. De NSC-leider wierp echter nog wel een barrière op; eerst moest de PVV hem tegemoetkomen op het gebied van de grondrechten.
Afgesproken werd dat de partijen PVV, VVD, NSC en BBB in de informatieronde eerst overeenstemming zouden bereiken op het gebied van de rechtsstaat. In hoeverre de partijen dat daadwerkelijk is gelukt, moet blijken uit het verslag dat Plasterk een dezer dagen schrijft. Bronnen rond de partij van Omtzigt meldden woensdag dat er nog helemaal geen overeenstemming was bereikt over rechtsstatelijkheid. In ieder geval heeft Omtzigt dat niet aangegrepen om te breken met de PVV.
Binnen Omtzigts fractie wordt overigens verschillend gedacht over kabinetsdeelname met de partij van Wilders. Door juist op een thema als financiën te breken, heeft Omtzigt wellicht geprobeerd die flanken bij elkaar te houden.
Amateurisme
Naast PVV, VVD en BBB uitten ook andere partijen stevige kritiek op de NSC-leider. „Dat de financiële situatie tegenvalt, kan geen argument zijn om je dan maar terug te trekken”, zei CDA-leider Henri Bontenbal woensdagochtend bij WNL. D66-leider Jetten uitte dezelfde kritiek een avond daarvoor bij Op1. „Als het een beetje moeilijk wordt, en je loopt dan meteen weg van de formatietafel, dan roept dat ook wel de vraag op in hoeverre je dan in staat bent om de komende jaren verantwoordelijkheid te nemen”, zei de partijleider.
Ook Omtzigts eigen kiezers lijken niet bepaald gecharmeerd van de actie van hun partijleider. Uit een peiling van EenVandaag blijkt dat de helft van de NSC-kiezers het besluit van Omtzigt een „slechte zaak” vindt. Ook binnen de NSC-fractie is discussie ontstaan over de terugtrekkende beweging van Omtzigt én wordt erkend dat er sprake was van amateurisme, schreef De Telegraaf woensdag.
Kritiek alom dus op de leider van NSC. De vorige formatie moet de politicus toch anders hebben beleefd. Toen verwierf de politicus een heldenstatus doordat in een vroeg stadium van de verkenning al over zijn persoon werd gesproken. Of hij dat kapitaal deze formatie niet volledig verspeelt, moet nog blijken.
