Zorginstellingen hebben de taak om zich op de toekomst voor te bereiden en we zien dat ze zich nu massaal storten op digitalisering van de zorg. Termen als e-health, care at home, zorg op afstand en onafhankelijke zorg vliegen over de tafel bij allerlei werkgroepen die in deze instellingen bezig zijn. En hoewel de ontwikkelingen uit financiële tekorten zijn geboren, zijn er talloze bedrijven die er ook weer een goede boterham aan verdienen.

Er zijn inmiddels bijna eindeloos veel apparaatjes en hulpmiddelen die ingezet kunnen worden. Met allerlei slimme metertjes kunnen we onze activiteiten, bloed-
suiker, hartslag, slaap, bloeddruk en andere lichaamsfuncties meten. Daarvoor is geen verpleegkundige of arts meer nodig. Het aantal personeelsleden in het verzorgingstehuis wordt flink ingekrompen wanneer met camera’s, slimme belsystemen en robots in de gaten wordt gehouden of een demente en verwarde bejaarde ’s nachts uit bed dreigt te stappen. Wanneer pillendozen van digitale tellers worden voorzien, hoeft er geen thuiszorg bij die oude mevrouw meer langs om te controleren of ze haar medicijnen wel heeft ingenomen. Kortom, veel zorgverleners worden vervangen door digitale middelen.

Digitalisering zal niet alleen worden ingezet om mensen in de gaten te houden. Er komt ook steeds meer digitale dienstverlening. Het consult bij de dokter wordt steeds vaker een e-consult op het beeldscherm thuis. Uitleg over de werking van medicijnen komt niet meer van de apotheker of arts, maar wordt via een e-learning digitaal aangeboden. Een gesprek om lotgenotenervaringen uit te wisselen verloopt niet meer in de huiskamer, maar via Facebookgroepen. Straks kunnen we over onze klachten of zorgen praten met een sprekende computer die via artificial intelligence antwoord geeft. Het lijkt alsof mensen elkaar straks niet meer nodig zullen hebben.

Ik zie echt wel een aantal grote voordelen van digitalisering in de zorg. En laten we eerlijk zijn, we gaan er niet helemaal aan ontkomen. Toch is het ook een heel zorgelijke ontwikkeling. Lang niet alle zieken en ouderen zijn thuis in de digitale wereld. Mensen die geboren zijn in een tijd zonder wasmachine en telefoon moeten nu omgaan met programma’s op iPads en smartphones die ontwikkeld zijn door hedendaagse whizzkids. Er zal grote ongelijkheid in de zorg ontstaan doordat velen niet kunnen profiteren van de voordelen maar vooral stress en nadelen ervaren. Anderen zullen zich alle digitale hulpmiddelen financieel niet eens kunnen permitteren.

Een ander groot zorgpunt is de afhankelijkheid van een goed werkend internet. Een beetje storing en de hele zorg ligt plat. Tegelijkertijd is internet een oncontroleerbaar platform. Gegevens over onze individuele gezondheid vliegen straks de hele wereld over en we worden steeds kwetsbaarder voor misbruik en chantage. De ontwikkelingen gaan snel maar de consequenties kunnen we nog nauwelijks overzien.

Een luide oproep om de zorg zoveel mogelijk menselijk te houden is niet misplaatst. Juist op momenten dat we ziek, oud of kwetsbaar zijn, hebben we de zorg en aandacht van anderen zozeer nodig. Het vraagt onze actieve inzet voor elkaar in de buurt, op het werk en in de kerk. Laten we alert blijven en ons bewust zijn van waar we onze tijd en energie in steken of ons beroep van maken. Mensen kunnen elkaar niet missen.

De auteur is hoogleraar kinderlongziekten.