Ecuador is volgens de president in de ban van een „intern gewapend conflict”. In de hoofdstad Quito patrouilleren zwaarbewapende militairen en rijden gepantserde voertuigen rond. In Guayaquil, de grootste stad van het land, zijn schietpartijen gaande tussen het leger en zwaarbewapende bendes. Noboa riep maandag voor twee maanden de noodtoestand uit en stelde tussen 23.00 en 5.00 uur een avondklok in „zodat de strijdkrachten alle politieke en wettelijke steun in hun handelen ervaren”. „De tijd dat narco’s, huurmoordenaars en de georganiseerde misdaad aan de regering de wet oplegden, is voorbij”, aldus Noboa. Admiraal Jaime Vela, de commandant van de strijdkrachten, zei dinsdag dat „elke terroristische groep militair doelwit is”. De autoriteiten hebben tientallen arrestaties verricht. Ook hebben veiligheidstroepen bij acties in het hele land vuurwapens, munitie, explosieven en voertuigen in beslag genomen, maakten de autoriteiten woensdag bekend.

Bendeleden zijn echter van plan hun huid duur te verkopen. Gevangenissen zijn met explosieven aangevallen, politiemensen gegijzeld en bendes plunderen of stichten brand. In de golf van geweld zijn inmiddels minstens tien mensen, onder wie twee agenten, om het leven gekomen. Het openbare leven ligt op veel plaatsen in het land stil. Bedrijven en scholen in steden als Quito en Guayaquil hebben de deuren gesloten.

Kartel

Vanuit de hele wereld is geschrokken gereageerd. Buitenlandchef Josep Borrell van de Europese Unie sprak woensdag in een verklaring op X over een „aanval op de democratie en de rechtsstaat” door criminele bendes. De Verenigde Staten leggen het werk in hun consulaten in Quito en Guayaquil voorlopig stil. Ook China heeft aangekondigd de ambassade en andere diplomatieke posten voorlopig te sluiten.

Nederland heeft geen ambassade in Ecuador, maar levert bijstand vanuit Peru. Het ministerie van Buitenlandse Zaken zegt nog geen hulpaanvraag te hebben ontvangen van Nederlanders. Het reisadvies voor Ecuador is wel aangescherpt. Buitenlandse Zaken adviseert reizigers om demonstraties en publieke bijeenkomsten te mijden en om altijd de instructies van de autoriteiten op te volgen. De kleurcode van het reisadvies blijft voor het grootste deel van het land geel, met een deel oranje en rood.

Omliggende landen zijn in staat van paraatheid. Peru stuurt een politiemacht naar de grens met Ecuador om te voorkomen dat het bendegeweld overslaat. Argentinië biedt aan „veiligheidstroepen” te sturen. De strijd tegen de georganiseerde misdaad is volgens Buenos Aires een zaak die het hele continent aangaat. Ook buurland Colombia biedt Ecuador hulp aan.

De geweldsuitbarsting in het land volgde na de ontsnapping van de beruchte drugsbaas José Adolfo Macías Villamar, alias Fito. Na vijftien uur zoeken, moesten de Ecuadoriaanse autoriteiten maandag erkennen dat hij was ontsnapt. De drugsbaas zat achter slot en grendel in de gevangenis van Guayaquil, een cellencomplex waar meer dan 12.000 gedetineerden vastzitten. Na zijn ontsnapping braken in meerdere gevangenissen in het land onlusten uit.

De 44-jarige Fito wordt beschouwd als een van de gevaarlijkste drugscriminelen van het land. Hij is leider van de bende Los Choneros, de Ecuadoraanse tak van het Mexicaanse Sinaloa-kartel met naar schatting zo’n 8000 leden. Na veertien rechtszaken werd hij in 2011 vervolgd en veroordeeld voor onder meer diefstal,drugshandel en moord. Ook is Fito verdacht van betrokkenheid bij de moord op presidentskandidaat Fernando Villavicencio, die vorig jaar augustus midden op straat werd doodgeschoten. Villavicencio deed het goed in de peilingen met een campagne gericht tegen het bendegeweld en de corruptie. Een paar dagen voor zijn dood gaf de presidentskandidaat dat hij bedreigingen had ontvangen van Los Choneros. Voor zijn misdrijven kreeg Fito 34 jaar gevangenisstraf, waarvan hij tot nu toe bijna 13 jaar heeft uitgezeten.

In 2013 wist Fito ook al te ontsnappen uit de zwaar beveiligde gevangenis La Roca, in dezelfde gevangenis in Guayaquil. Met zeventien gevangen bendeleden van Los Choneros lukte het hem toen om met een boot over een nabijgelegen rivier weg te komen. Tien maanden lang waren zij de meest gezochte criminelen van het land, tot ze door de politie werden gevonden.De autoriteiten onderzoeken of Fito nu op dezelfde manier is ontsnapt als toen. Er loopt een onderzoek naar twee cipiers die hem mogelijk hielpen bij zijn ontsnapping.

Whisky

In de cel wist Fito zijn zakenimperium en luxeleventje gewoon voort te zetten. Zo voerde de drugsbaas vanuit de gevangenis vanaf 2020 de leiding over Los Choneros. Volgens de Spaanse krant El País werden bij meerdere doorzoekingen in zijn cel wapens, drugs en geld, maar ook mobieltjes, drones, fitnessapparatuur en flessen whisky aangetroffen.

Dat een crimineel in de gevangenis gewoon door kan gaan, is in Ecuador niet ongewoon. De autoriteiten verloren de afgelopen jaren de controle over de meeste detentiecentra in het land; bendes zijn daar nu heer en meester.

Ook nu lijken gevangen bendeleden in de cellencomplexen vrij spel te hebben. Gedetineerden houden meer dan 130 gevangenismedewerkers gegijzeld in zeker vijf gevangenissen. Het gaat voornamelijk om bewakers, meldde gevangenisdienst SNAI woensdag. Op sociale media circuleren volgens persbureau Reuters beelden waarop te zien zou zijn hoe gevangenismedewerkers worden blootgesteld aan extreem geweld. Mensen worden opgehangen en beschoten. De echtheid van die filmpjes is nog niet vastgesteld.

Ecuador gaat beginnen met het deporteren van buitenlandse gevangenen, zegt de president. Nu er chaos is uitgebroken in de gevangenissen zou de gevangenispopulatie omlaag moeten worden gebracht. Volgens Noboa komt 90 procent van de gevangenen uit Colombia, Peru en Venezuela.

Sowieso lijkt in Ecuador een race naar de afgrond gaande. In 2017 stond het land nog als relatief veilig in de regio bekend. Maar de laatste jaren steeg het aantal moorden explosief.

Met dat de noodtoestand is uitgeroepen, krijgt het leger van Ecuador extra bevoegdheden om Fito op te sporen en de strijdbijl tegen drugsbendes op te nemen. Noboa riep maandag in een videoboodschap het volk op de inzet van de troepen te steunen. „De huidige wetten zijn ontoereikend om in vrede te leven”, verzekerde de president hen.

Als jong en onervaren politicus beloofde Noboa bij zijn aantreden in oktober dat hij als president de orde in het land zou herstellen. Het „interne gewapende conflict” wordt voor hem dé test om te laten zien dat hij sterker is dan de georganiseerde misdaad.