In Sierra Leone pleegden militairen op 26 november een staatsgreep. Deze is, naar het zich nu laat aanzien, mislukt. Echter, er zijn in West- en Centraal-Afrika al veel couppogingen gedaan. Bijvoorbeeld op 30 augustus in Gabon. In de laatste drie jaar vonden maar liefst acht geslaagde staatsgrepen plaats in Afrikaanse landen als Mali, Tsjaad, Guinee, Sudan, Burkina Faso en Niger. Wat zijn er de oorzaken van? En welke oplossingen zijn er voor dit omvangrijke probleem?

Een succesvolle coup bevat een aantal ingrediënten. Allereerst is dat armoede of een slechte economische situatie. Naast armoede is ook politieke instabiliteit een ingrediënt. De gewelddadige machtsovername in Gabon werd uitgevoerd door militairen uit eigen land. Hoofdreden was het omverwerpen van een corrupte regering. En inderdaad viert de corruptie in Gabon hoogtij, net als in enkele andere Afrikaanse landen. Coupplegers noemen corruptie dan ook vaak als reden om te proberen de macht over te nemen, in combinatie met een stijgende inflatie en een verlangen naar goed bestuur. In werkelijkheid speelt de hang naar macht wel degelijk ook een rol, zoals blijkt in Gabon. Het gevolg van de coup is namelijk dat de achterneef van de afgezette president aan de macht is gekomen. De angst bij de bevolking voor de zoveelste militaire dictator blijkt gegrond.

Bij veel staatsgrepen in de afgelopen jaren waren naast militairen uit eigen land ook andere groepen betrokken. In veel van de genoemde landen zijn islamitische milities actief. Die moeten we absoluut niet onderschatten. Voor regeringen is het vaak moeilijk om deze groepen onder controle te krijgen.

Misschien nog wel belangrijker is de aanwezigheid van leden van de Wagnergroep in steeds meer Afrikaanse landen. Dit Russische huurlingenleger is vaak ingezet in de oorlog tegen Oekraïne. Rusland probeert in Afrika door de Wagnergroep steeds meer invloed te krijgen, door het verspreiden van desinformatie en het bieden van hulp op economisch en militair vlak. Strijdende Afrikaanse landen krijgen vanuit Rusland dus advies, wapens en militairen mee. In ruil hiervoor eist Rusland bos- en mijnbouwconcessies.

De almaar toenemende invloed van Wagner is zeer zorgwekkend. Ten eerste pleegt de Wagnergroep vele mensenrechtenschendingen. Denk aan de gruwelijke oorlogvoering in Bachmoet (Oekraïne). In Mali lijkt Wagner op dezelfde manier te opereren. In de tweede plaats neemt op deze manier de geopolitieke invloed van Rusland in rap tempo toe. De bos- en mijnbouwconcessies zijn namelijk zeer lucratief voor Rusland. In ruil voor legerbescherming kan zeer veel economische en militaire invloed in Afrika worden afgedwongen. Dit is zeer bedreigend voor Europa.

Tegenwicht

Een reactie vanuit het Westen (zeker vanuit Europa) is daarom dringend nodig. Uiteraard dient directe ondersteuning te worden geboden om lopende conflicten te beslechten. Zeker zo belangrijk is dat staatsgrepen op termijn voorkomen worden. Hierbij is van groot belang dat de macht van de islamitische milities en de Russische huurlingen wordt ingeperkt. Wanneer deze groeperingen veel macht hebben, wordt de kans op een staatsgreep groter.

Ten slotte moeten economische banden van Europa met genoemde Afrikaanse landen sterker worden aangehaald. Zo kan Europa het Kremlin tegenwicht bieden en bijdragen aan stabiele en gezonde Afrikaanse maatschappijen en economieën.

De auteur is lid van de commissie Internationaal van SGPJ.