„Beste Halbe, jullie hebben afgelopen zaterdag hopelijk een vruchtbare campagnedag gehad in Haarlem. Leuk dat jullie ervoor hebben gekozen om gebruik te maken van de diensten van Uber. Ik hoop dat de rit goed is bevallen?”

Het is dinsdag 3 maart 2015 en de lobbyisten van Uber hebben een goede dag. Een paar dagen eerder voerde VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra campagne voor de Provinciale Statenverkiezingen. In Haarlem liet hij zich fotograferen terwijl hij in een Uber-taxi stapte.

Zijlstra’s keuze voor een ritje met een chauffeur zonder taxilicentie is een politiek signaal. In het voorjaar van 2015 dreigt in de grote steden een conflict tussen professionele taxichauffeurs en snorders. Sinds Uber in de zomer van 2014 zijn dienst UberPOP lanceerde, kan namelijk iedere autobezitter zich zonder taxivergunning uitgeven voor taxichauffeur. Dat is in Nederland niet toegestaan, maar daar trekt Uber zich niets van aan. Het bedrijf verwacht dat de overheid de wetgeving wel aanpast aan zijn ”disruptieve” bedrijfsmodel, zodat taxivervoer door particulieren op termijn wordt toegestaan. Het is in lijn met een favoriet motto in Silicon Valley, het kloppend hart van de technologische industrie. ”Move fast and break things” geldt het daar. Ofwel: innoveer en experimenteer om tot je doel te komen. Tijdelijke maatschappelijke onvrede hoort daarbij.

Die onvrede komt er ook: Nederlandse taxichauffeurs vrezen broodroof en protesteren daarom massaal.

Uber heeft zich met deze opstelling al een aantal keren in de politieke kijker gespeeld. SP en PvdA, traditionele arbeiderspartijen, vinden dat Uber geen ruimte moet krijgen. Liberale partijen spannen zich echter juist in om baanbrekende bedrijven ruimte te geven. Met zijn keuze om zich door een Uber-taxi te laten vervoeren, kiest ook Zijlstra partij.

Interne en externe lobbyisten bij Uber opperen daarom om Zijlstra te benaderen. Ze hebben dezer dagen hun handen vol aan het masseren van politici en burgers. Liefst zouden ze minister Kamp van Economische Zaken spreken, maar hij is druk met de gasproblematiek in Groningen. Nu de fractievoorzitter van de grootste regeringspartij zo opzichtig in ‘hún’ taxi stapt, kunnen ze proberen om via hem bij de juiste bewindspersonen te komen.

Het is niet de enige keer dat het Amerikaanse taxibedrijf een Nederlandse verkiezingscampagne als een middel ziet om zichzelf op de politieke agenda te zetten. Dat blijkt uit analyse van de ”Uber Files” door het Reformatorisch Dagblad. De verzameling met ruim 124.000 e-mails die hoofdlobbyist Mark MacGann van Uber naar het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) en de Britse krant The Guardian lekte, schetst een beeld van Nederlandse „pr-strategen” die politieke bondgenoten zochten in verkiezingsprogrammacommissies en overwogen om van de illegale Uber-taxi’s een centraal verkiezingsthema te maken. Ook prominente politici, bekende Nederlanders en media bleken dienstig in hun lobbystrategie.

Europees Parlement

Milos Labovic kent het klappen van de lobbyzweep. Jarenlang liep de lobbyist de deur plat bij het Europees Parlement om de provincie Zeeland er op de kaart te zetten. Labovic schreef zijn ervaringen en beïnvloedingstips in het boek ”EU Superlobby. Winnen in Brussel” (2017). ”Ken de dieren in de EU-jungle” heet een van de delen, ”Word meester over het proces” een ander.

Het beïnvloeden van verkiezingsprogramma’s is volgens Labovic een van de kortste routes naar succes. Als een politieke partij je standpunten overneemt, kun je daar nog jarenlang plezier van hebben doordat je steeds opnieuw bij de partij op dat officiële standpunt kunt hameren.

Maar, schrijft de ervaren lobbyist, succes komt niet vanzelf. Je moet weten welke personen er in de verkiezingsprogrammacommissie zitten, en een band met hen opbouwen. Krijg je je punt niet in een verkiezingsprogramma dan is het zaak om iemand te vinden die het tijdens een partijcongres alsnog amendeert.

De Nederlandse lobbyisten die Uber inhuurt weten dat ook. In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 wisselen ze lijsten uit met contactgegevens van de verkiezingsprogrammacommissies van de landelijke partijen. Naast namen, telefoonnummers en e-mailadressen bevatten die informatie over hoe elke partij haar verkiezingsprogramma vaststelt en, waar bekend, wanneer het partijcongres is. „De PvdA geeft uitdrukkelijk aan dat contact met het bedrijfsleven nuttig is om het verkiezingsprogramma vorm te geven”, staat er bijvoorbeeld. En bij GroenLinks: „Dit is een belangrijk moment in het proces om invloed uit te oefenen.”

De lobbyisten van Uber weten dat die route subtieler –en daardoor mogelijk succesvoller– is dan een expliciete verkiezingsstrijd.

„Ik heb er lang en diep over nagedacht of we de campagne voor uber.org een zetje moeten geven en onderdeel van de verkiezingen moeten maken”, mailt een lobbyist al rond de Provinciale Statenverkiezingen van 2015 aan Niek van Leeuwen, algemeen manager van Uber Benelux. Als Uber hét onderwerp van de verkiezingscampagne wordt, kan niemand nog om het bedrijf en de politieke discussie over oude wetten en nieuwe bedrijven heen. Toch twijfelt de lobbyist openlijk over de kans van slagen. „Verkiezingen hebben de neiging om het nationale debat tussen politieke partijen te polariseren”, mailt hij. „Dat is geen vruchtbare omgeving voor succes.” En: „We hebben de verkiezingen niet nodig om ons doel te bereiken. Onze strategie stelt duidelijk dat de lobby (achter de schermen) het primaire instrument is om tot een politiek compromis te komen.”

IJzers in het vuur

Uber heeft daarvoor de nodige ijzers in het vuur. Een daarvan is het inzetten van ”belangrijke spelers” die invloed kunnen uitoefenen op het politieke speelveld. Zij vormen voor Uber schaakstukken in wat intern een „geïntegreerde lobby, media-aandacht en een juridische aanpak” heet. Het bedrijf wil staatssecretaris Mansveld, verantwoordelijk voor infrastructuur en milieu, een oplossing aanbieden die ze als haar eigen idee mag presenteren. Minister Henk Kamp krijgt een brief waarin hij wordt gewezen op tijdsdruk en urgentie. En mogelijk kan een hoogleraar van de Technische Universiteit Eindhoven minister Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu op nieuwe gedachten brengen.

Kamerleden worden op hun beurt benaderd voor besloten lunchsessies. Een D66-Kamerlid („sterk pleitbezorger van innovatie”) en een CDA-Kamerlid („bood aan om Kamervragen te stellen”) lijken ideale toegangswegen tot de politieke agenda.

Ook bekende Nederlanders en prominente lokale politici zijn in de ogen van Uber instrumenteel in de strijd om de taximarkt. Een afspraak met oud-voetballer Johan Cruyff („Baat het niet dan schaadt het niet”) zou het imago van Uber een handje kunnen helpen. En anders kunnen wethouders in Utrecht, Den Haag, Rotterdam en Amsterdam ‘Den Haag’ misschien tot verandering dwingen. Als zij openlijk hun steun voor Uber uitspreken, kan de minister zich immers moeilijk blijven verzetten.

De Uber-lobbyisten weten dat het óók effectief is om net voor een belangrijk Kamerdebat een opinieartikel in een landelijk dagblad te plaatsen, zodat Kamerleden daar tijdens het debat aan kunnen refereren. Soms beïnvloeden ze een opiniepeiling door voorgekookte antwoorden onder hun medewerkers te verspreiden. Nadat een peiling op de website van De Telegraaf zo is beïnvloed, volgt er een ”publiek statement” waarin wordt benadrukt hoe er in Nederland tegen het bedrijf en de politieke tegenstand wordt aangekeken.

Buiten het zicht van het publiek bedanken ze Kamerleden voor hun ondersteuning en benaderen ze de minister met „kennis en inspiratie” om ook de laatste juridische plooien glad te strijken.

Lobbymethoden

Om politiek te beïnvloeden is ”intelligence” cruciaal, zegt public affairs-expert Arco Timmermans van de Universiteit Leiden. De professionele lobbymethoden van Uber doen de voormalig bijzonder hoogleraar denken aan buitenlandse inlichtingendiensten die met tactische ‘operaties’ hun doelen proberen te bereiken. „Lobbyisten verzamelen belangrijke operationele informatie over het politieke speelveld, waardoor ze de juiste porties op het juiste moment inzetten. Ze noteren wanneer de samenstelling van verkiezingsprogrammacommissies bekend is en wanneer kandidaat-Kamerleden worden gepresenteerd. Vervolgens gaan ze op zoek naar kandidaten die zich op een bepaald onderwerp willen profileren en naar de thema’s waar partijen zich op richten. Door slim te opereren, kunnen ze veel bereiken.”

De term intelligence wordt door de lobbyisten van Uber zelf ook consequent gebruikt. In e-mails spreken ze over „intel” over politici, media en belangrijke gebeurtenissen.

Dat Uber in Nederland tot diep in de haarvaten van de politiek wist door te dringen, komt deels door het gebrek aan lobbyregels en aan een laag lobbybewustzijn in Nederland, stelt de lobbydeskundige. „Van een beetje democratie mag je verwachten dat er lobbyspelregels zijn en dat betrokkenen weten hoe lobbyisme werkt, maar het bewustzijn is in Nederland laag.”

Politici en ambtenaren, zegt Timmermans –hij spreekt consequent over „de ontvangende kant van de lobby”–, hebben een blinde vlek in hun professionele omgang met lobbyisten. „We hebben in Nederland altijd een traditioneel beeld gehad van de manier waarop belangen worden behartigd. Maar je hebt professionele vaardigheden nodig om te weten dat je niet in de maling worden genomen door een bedrijf met heel veel informatie. Lobbyen is niet alleen een ethische kwestie maar ook een kwestie van vaardigheden. Want hoe weet je dat informatie klopt, dat bedrijven je niet een soort fopspeen voorhouden en zich mooier voordoen dan ze zijn?”

Er is daarom bewustwording nodig, zegt de lobbydeskundige. Rijksambtenaren maar ook nieuwe politici moeten weten hoe ze moeten omgaan met belangenbehartigers die hun boodschappen aanreiken. Dat er na de Kamerverkiezingen van woensdag een nieuwe lichting volksvertegenwoordigers aantreedt die de listen van lobbyisten nog niet doorziet, maakt dit alleen maar urgenter.

Laat de nieuwe lichting Tweede Kamerleden daarom in de komende kabinetsperiode aan lobbyregels werken, zegt Timmermans. „Dit is een maatschappelijk onderwerp van een heel hoog kaliber. Als politici de komende tijd inzetten op het vergroten van het lobbybewustzijn, hoeven we niet steeds weer achter opspraaknieuwsberichten over lobbyisten die de regels overtraden aan te hobbelen.”

Dit artikel is deels gebaseerd op documenten uit de ”Uber Files”, een verzameling van ruim 124.000 e-mails, apps en andere interne stukken van het Amerikaanse technologiebedrijf Uber. Het Reformatorisch Dagblad kreeg van The Guardian en het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) toegang tot deze documenten.