Dat werd vrijdagmiddag duidelijk tijdens het ”Symposium 1823-2023”, dat werd georganiseerd door de werkgroep Bilderdijk in samenwerking met de Stichting Reveil-Archief. De bijeenkomst vond plaats in de Vossiuszaal van de Universiteitsbibliotheek Leiden aan de Witte Singel.

Een van de hoogtepunten was de aanbieding van het ”Jaarboek Bilderdijk 2023” door prof. dr. Rick Honings, voorzitter van de werkgroep, aan SGP-Kamerlid Kees van der Staaij. Daarna vertelde Van der Staaij dat hij in diezelfde bibliotheek aan zijn afstudeerscriptie over Bilderdijk had gewerkt.

De SGP’er zei niet helemaal een leerling van Bilderdijk te zijn, bijvoorbeeld door wel de eed op de grondwet af te leggen. Hij verwacht dat er na zijn aanstaande vertrek als Kamerlid minder Bilderdijkcitaten in de Handelingen van de Tweede Kamer terecht zullen komen.

Scheldpartijen

Van der Staaij gaf aan dat scheldpartijen niet alleen van onze tijd zijn. Bilderdijk kreeg er al mee te maken. De vader van het Reveil vond de ”Bezwaren” van zijn beste leerling Da Costa nog te gematigd, stelde Van der Staaij.

In 1823 schokte de pas tot het christelijke geloof bekeerde Da Costa zijn tijdgenoten met zijn boek ”Bezwaren tegen den geest der eeuw”. Hij hekelde de verlichte tijdgeest die op het punt van godsdienst, cultuur en wetenschap heel anders was dan in de voorgaande eeuwen.

„Het werk van Da Costa sloeg in als een bom”, zei prof. Honings. „Er kwamen veel woedende reacties op. Da Costa wilde terug naar de gereformeerde godsdienst en de christelijke wetenschap.”

Front tegen Verlichting

Prof. dr. Fred van Lieburg ging in op de voorgeschiedenis van het boek. Aan het begin van zijn lezing, ”Woke in 1823”, liet hij een afbeelding zien van Geert Wilders met als bijschrift: „Stop woke-terreur”.

Het bestuurslid van de Bilderdijkwerkgroep liet zien dat het boek van Da Costa niet uit de lucht kwam vallen. Hij maakte duidelijk dat er in de voorafgaande jaren een christelijke samenwerking ontstond om een front te vormen tegen de Verlichting. Er waren onder andere contacten tussen christenen in Nederland, Zwitserland en de Verenigde Staten die streefden naar herstel van de orthodoxie en innerlijke vroomheid. Bovendien was er een groot zendingsbewustzijn. En er circuleerde een boekje ”Aan alle ware christenen” over de godsdienst van het hart.

Daartegenover stonden de gematigde krachten in de kerk en bij de overheid die streefden naar matiging en verdraagzaamheid. Prof. Van Lieburg: „In zijn pamflet zette Da Costa alle issues die speelden bij elkaar. Men vreesde dat hij de nieuwe orde onderuit zou halen.”

Vaccincatie

Abraham Capadose, een Jood die in 1822 tot bekering was gekomen, zorgde in 1823 eveneens voor veel onrust, zei publicist dr. Marleen de Vries. Dat gebeurde door zijn publicatie ”De bestrijding der vaccine”. Na zijn studie geneeskunde was Capadose depressief, aldus De Vries. „Door het lezen van de Bijbel verdween de leegte en ging hij over tot het christendom.”

Capadose wilde het verlichtingsdenken een halt toeroepen, zei De Vries. „Dat hing samen met zijn overgang tot het christendom. Hij had een haat tegen het tijdperk van de Verlichting gekregen. Hij schreef een boek tegen de vaccinatie die toen sterk in opkomst was. Capadose verwachtte dat inenting op termijn de mensen zou aantasten. Hij vond het hoogmoed om onafhankelijk van God te willen leven. Capadose is zijn leven lang bij zijn standpunt gebleven. De discussie over vaccinatie was symbolisch voor het onderwerp voor of tegen de seculiere cultuur en wetenschap.”

Da Costa en Bilderdijk werden volgens De Vries gezien als de „pest van de maatschappij”. Hun leermeester Bilderdijk werd gezien als de „aanstichter van alle kwaad.”