Het was de grootste klimaatmars in de Nederlandse geschiedenis, zondag in Amsterdam. Tienduizenden mensen vulden de straten van de hoofdstad in een „mars voor klimaat en rechtvaardigheid”. Toch zal de organisatie na afloop niet in een juichstemming zijn geweest. Want er kwam, ook uit eigen gelederen, forse kritiek over één specifiek moment.

De mars, van De Dam naar het Museumplein, was gelopen, en op het podium zouden nog een aantal sprekers het woord voeren. Naast de wereldberoemde klimaatactiviste Greta Thunberg ging het om Sahar Shirzad. De Afghaans-Nederlandse jurist won in september een PAX vredesduif, een prijs voor vredesinitiatieven of -activisten. Zij gaf op haar beurt de microfoon aan Sara Rachdan, een Palestijnse activiste die volgens het AD eerder op sociale media liet doorschemeren sympathie te voelen voor de aanvallen van Hamas op 7 oktober. Op het podium in Amsterdam scandeerde Rachdan de omstreden leus ”From the river to the sea”. Inmiddels gaan beelden van het incident de wereld over en ligt Thunberg onder vuur. GroenLinks-PvdA-voorman Frans Timmermans zei in het tv-programma WNL op zondag dat de leus „politiek totaal onaanvaardbaar” is.

Niet voor politiek

Ook onder veel deelnemers aan de mars van zondag valt de bijdrage niet in goede aarde. Een man, gehuld in een groene jas van de politieke partij Water Natuurlijk, komt het podium op, rukt de microfoon uit de handen van Thunberg en geeft te kennen dat hij naar de hoofdstad is gekomen voor een klimaatdemonstratie en niet voor politiek. Afgaande op de reacties op sociale media, lijkt hij een breed gedragen mening te verkondigen.

Veel mensen die naar Amsterdam afreisden om hun zorgen te uiten over het klimaat, zijn niet blij met het feit dat een conflict in het Midden-Oosten ter sprake komt deze dag, nog afgezien van het feit dat er een voor veel mensen kwetsende leus werd gescandeerd. „Schoenmaker hou je bij je leest”, klinkt het op X. En AnneMSchwencke schrijft later op het sociale medium: „Voor zover ik het kan duiden, waren maar weinig mensen op het veld blij met de ideologische potpourri van het podium. De organisatie vast ook niet.” Volgens X’er Sander Geelen draaide de helft van de mensen op het veld zich al snel om, en ging naar huis.

De negen organisaties achter de mars zeggen later in een gezamenlijk statement dat het voor de partijen „vanaf het begin een zoektocht” was naar hoe ze „respectvol en op een verbindende wijze stil konden staan bij het leed dat het conflict in Palestina en Israël met zich meebrengt.” Ze schrijven verder: „Het doet ons pijn dat het ons als coalitie niet is gelukt die boodschap genoeg recht te doen. We erkennen de emoties die hierbij zijn losgekomen.”

Meerdere kopstukken binnen XR roeren zich naderhand op sociale media. Zoals Jan Rotmans, hoogleraar transitiekunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij stelt: „Zeer onverstandig als de klimaatbeweging de pro-Palestijnse weg inslaat. Klimaat en de kwestie Israël-Palestina zijn wezenlijk verschillend. Ik zal me er in elk geval openlijk en publiekelijk van distantiëren.”

Advocaat Bénédicte Ficq, die een juridische strijd voert met Tata Steel en zich begin dit jaar aansloot bij XR, schreef op LinkedIn zich te „ontkoppelen” van de organisatie. Het onderwerp klimaat werd volgens haar tijdens de mars zondag „vol aangegrepen om op een w.m.b. polariserende en grimmige wijze politieke standpunten te verwoorden over de Palestijnse kwestie in Gaza”.

Geweldloosheid

Ook ds. Jan Wolsheimer, directeur van CAMA Zending, breekt met de club. Wolsheimer is een van de oprichters van Christian Climate Action, een groep gelieerd aan XR. Tot voor kort heeft hij XR als een „zeer verbindende groep mensen” ervaren, licht hij telefonisch toe. „XR staat voor geweldloosheid. Dat gaat ver: ook als je gearresteerd wordt, blijf je vriendelijk. Maar dat werd zondag opeens losgelaten.”

Hij doelt op het podiumprogramma na de mars. „Voor het podium stelden zich mensen met Palestijnse vlaggen op. Ook was er een groep van het extreemlinkse Antifa. Een tweeling van een jaar of vijf, zes, werd op de schouders van twee mannen gehesen en kreeg de ruimte om Arabische leuzen te roepen.”

Ongeveer op dat moment slaat de sfeer op het veld om, herinnert Wolsheimer zich. „Het werd stil. Er klonk boegeroep. Van het podium klonk de verschrikkelijke leus From the river to the sea.”

Het geheel voelt vervreemdend voor Wolsheimer. „Opeens wordt de geweldloosheid in de communicatie losgelaten. De felle retoriek en haat op het podium was ongekend. Als ik Joods was, zou ik me zeer onveilig hebben gevoeld zondag. Krijsend werden allerlei statements gedaan die ik van een ongekende dommigheid vind getuigen. Israël zou bestaan uit terroristen. Nou, je kunt veel zeggen van de acties van Israël op dit moment, maar als je ze terroristen noemt is dat echt een onwaarheid.”

Platslaan

Wolsheimer voelt zich ineens een vreemde in de club die hij al jaren steunt. „De beweging heeft bij wijze van spreken een vlag gespannen over de klimaatmars waar ik mij niet mee wil identificeren. XR slaat dit ongelooflijk ingewikkelde conflict volledig plat tot een strijd tussen een groep Palestijnse slachtoffers en een groep Israëlische daders. Dat moet je gewoon niet doen.”

Daarnaast stoort de evangelische predikant zich aan het feit dat er binnen XR geen ruimte is voor dialoog. „Er worden stukken geschreven over het conflict in Israël en Gaza waarbij het compleet onduidelijk is wie de auteur is. Ik heb daar vragen over gesteld, maar vanuit de nationaal coördinatoren komt geen antwoord. Er schijnen lokale praatsessies te zijn geweest, maar zelf heb ik nooit een mogelijkheid gekregen om daaraan mee te doen.”

Splijtzwam

Wolsheimer besloot deze week definitief afscheid te nemen van XR, en hoewel hij niet kan inschatten hoeveel anderen hun steun ook intrekken, vertelt hij wel dat de huidige discussie een splijtzwam is in de organisatie. „Het rommelt echt heel erg. Ik weet dat er zorgen zijn, omdat veel donateurs hun gift stop hebben gezet. Ik vrees dat heel veel mensen die eerst sceptisch waren maar zich recent uit zorg voor het klimaat bij XR hebben aangesloten, zich opnieuw gaan bezinnen.”

Berthe van Soest, woordvoerder van XR, vertelt desgevraagd dat het gaat om 15 tot 20 donateurs op een totaal van zo’n 3000. Ze noemt het „verdrietig” dat mensen hun donateurschap intrekken, en zegt te hopen dat deze mensen hun geld zullen geven aan andere organisaties die zich ook voor het klimaat inzetten. Volgens Van Soest worden er in de hele beweging gesprekken gevoerd over de vraag hoe XR solidair moet zijn met andere organisaties. „Die discussie voeren we overal, zowel offline als online.”