Er zijn mensen die menen dat ambtenaren die dit soort brieven schrijven een andere baan moeten zoeken. Anderen zeggen juist dat het dapper is dat deze overheidsdienaren zich uitspreken tegen het beleid van de regering. Maar een beroep doen op gewetensbezwaren, heeft alleen zin als er de bereidheid is eventueel de ultieme prijs te betalen: ontslag.

Over de inhoud van de brief van de ambtenaren, die werken bij diverse ministeries, zullen voor- en tegenstanders van deze actie het nooit eens worden. Maar ook al vind je dat zo’n brief moet kunnen, dan nog zijn er pittige vragen te stellen bij de inhoud ervan. Impliciet wordt Israël van ernstige zaken beschuldigd, maar de onderbouwing ervan is in ieder geval niet al te sterk. Ook al wordt de terreuraanval van Hamas op Israël van 7 oktober, waarbij 1300 doden vielen, veroordeeld, uit het hele stuk blijkt dat de briefschrijvers toch vooral Israël de agressor vinden. Daarbij wekken ze de indruk dat de Nederlandse regering zich alleen maar eenzijdig heeft uitgelaten in steun aan Israël. Dat is een vertekening van de feiten, omdat het erkennen van het recht op zelfverdediging heel iets anders is dan een land carte blanche geven in de uitvoering ervan.

De vraag of ambtenaren, die het beleid van de overheid moeten uitvoeren, zo’n brief mógen schrijven, is van een andere orde. Vooropgesteld: ambtenaren hebben het beleid uit te voeren dat de politiek vaststelt. Zo is dat geregeld in een democratie. En het feit dat groepen ambtenaren de politiek oproepen iets wel of niet te doen, kan eigenlijk niet. De politiek legt immers verantwoording af aan de kiezers, niet aan de ambtenarij. Dat gezegd hebbend, is het ook belangrijk dat er in een democratie ruimte is voor verdraagzaamheid jegens groepen die zich niet kunnen vinden in meerderheidsbesluiten, zolang dat de uitvoering van die besluiten niet belemmert. Luisteren naar de bezwaren en kijken naar hoe je het kunt oplossen zonder zaken op de spits te drijven, is daarbij de te volgen voorkeursprocedure. Dus níét in eerste instantie aansturen op dat wat in 2014 gebeurde met weigerambtenaren, die op grond van gewetensbezwaren geen huwelijken wilden bevestigen tussen mensen van hetzelfde geslacht. Een wetswijziging, op initiatief van D66, zorgde er toen namelijk voor dat deze ambtenaren van de burgerlijke stand, ook al waren er genoeg anderen die deze huwelijken wél wilden voltrekken, niet meer benoemd mochten worden. In die fout moet in de kwestie van de ambtenarenbrief niet vervallen worden.

Wetend dat de politiek de route bepaalt en niet de ambtenarij, betekent tegelijk ook dat ambtenaren die een beroep doen op hun geweten, bereid moeten zijn eventueel de ultieme consequentie van dat beroep te dragen: ontslag. Zonder die bereidheid is iedere protestbrief een ongedekte cheque.