Het kán, dat er een derde tempel komt. Maar nodig is het niet. Het was zaterdag de eenparige conclusie van de sprekers tijdens de themaochtend van het Deputaatschap voor Israël van de Gereformeerde Gemeenten.
Aangrijpend, zei voorzitter ds. A. Schot tijdens de opening, dat terwijl in Geldermalsen deze bijeenkomst wordt gehouden, Israël te kampen heeft met vijandelijke aanvallen. Waarbij het Tempelplein een van de stenen des aanstoots is.
Komt er een derde tempel op dat plein? Ds. Schot noemde de stelling van Alfred Muller op de website Israel Today dat er na Christus’ offer op Golgotha geen theologische noodzaak voor een tempel is, maar dat die er wel komt, omdat de Joden steeds meer zeggenschap krijgen op de Tempelberg en omdat het Tempelinstituut in Jeruzalem reeds allerlei voorbereidingen treft. Het instituut ziet in de verovering van Oost-Jeruzalem in 1967 het begin van de totstandkoming van de derde tempel.
Oudtestamenticus prof. dr. P.A. Siebesma ziet die echter niet gebeuren, want de meeste orthodoxe Joden vinden dat de derde tempel pas mag worden gebouwd als de Messias is gekomen.
Hoe het ook zij, de eindconclusie van het referaat van ds. Schot luidde –en die bleef tijdens de forumdiscussie tot het eind op de kerkmuur geprojecteerd staan– dat de tempelherbouw niet noodzakelijk is: de Schrift leert het niet en het heil van Israël vereist het niet. Het gaat nu om de komst van het nieuwe Jeruzalem, na Christus’ wederkomst.
Visioen
Siebesma, gepensioneerd docent van de Christelijke Hogeschool Ede, belichtte de visie van orthodoxe Joden op de derde tempel. Visies, eigenlijk, want de meningen lopen sterk uiteen, en niet alleen over de vraag of de tempel er vóór de Messias al mag komen.
Geen wonder, want de hoofdstukken 40 tot 48 van de profetieën van Ezechiël zijn moeilijk uit te leggen, bemerkte de godsdienstwetenschapper uit Harskamp nog weer eens toen hij afgelopen zomer, tijdens regenachtige dagen, samen met zijn vrouw de Hebreeuwse tekst grondig doornam. „Moeilijk om te vertalen, nog moeilijker om uit te leggen.” Van sommige bouwkundige termen is de betekenis onbekend, en bij getallen is weleens onduidelijk welke maat –el of meetriet– wordt bedoeld. En wat te denken van de passage dat er alleen nog priesters uit het geslacht van Zadok zullen zijn? En van het feit dat gedeelten van Ezechiëls visioen op het Bijbelboek Leviticus lijken? En van het gegeven dat Ezechiël persoonlijk wordt aangesproken, bijvoorbeeld met de opdracht offers te brengen?
Dat de derde tempel komt, is wel de teneur van Joodse commentaren. Maar wanneer? En wie zal de tempel bouwen? De Messias, zei de Egyptische rabbijn Maimonides. De tempel zal neerdalen uit de hemel, waar hij door God wordt gebouwd, dacht zijn Franse collega Rashi.
En hoe zal het er in de tempel aan toegaan? Van de visie hierop hangt ook af of er priesters en Levieten zullen dienstdoen. En of zij zullen offeren of alleen de Thora zullen bestuderen.
Maimonides dacht dat de offerdienst gelijk zou zijn aan die in de eerste tempel. De derde-eeuwse rabbi Menachem dacht dat er alleen nog dankoffers zullen worden gebracht; geen dierenoffers. En weer anderen denken dat gerechtigheid en vrede de plaats van de offers zullen innemen.
Dat laatste stemt volgens Siebesma overeen met het denken van christenen. Want waarom zouden er in het vrederijk nog offers nodig zijn? „Christenen die in de komst van een derde tempel geloven, kunnen het brengen van offers niet rijmen met het feit dat Christus de vervulling ervan is.”
Geen blauwdruk
Het tempelvisioen had geen betrekking op Zerubbabels tempel, want die week af van de beschrijving die Ezechiël gaf, zei ds. Schot. Een visioen is een zinnebeeldige voorstelling en geen blauwdruk van wat er komen gaat, zei de Nunspeetse predikant. „Waarom zouden we dit visioen letterlijk nemen terwijl dat bij andere visioenen in de Bijbel niet gebeurt?”
Als de Messias in Zacharia 6 de Tempelbouwer wordt genoemd, betrekken de kanttekenaren van de Statenvertaling dat op de gemeente der gelovigen, dus het geestelijk huis. In Openbaring 21 blijkt de heerlijke vervulling van het tempelvisioen. Een tempel is dan niet meer vereist. In het Nieuwe Testament zijn teksten die de gelovige of de gemeente of Jezus als tempel aanduiden. In Mattheüs 24 duidt het woord tempel volgens de kanttekeningen op het Joodse land, in 2 Thessalonicenzen 2 op Gods gemeente.
Intussen was de letterlijke tempel een twistappel die een rol speelde in de veroordeling van de Heere Jezus en de steniging van Stefanus. „Alsof Christus een bedreiging is voor de tempel”, zei ds. Schot. „Zijn komst is geen bedreiging, maar vervulling van de tempeldienst.” Stefanus stelde dat Gods leiding en inwoning niet aan een aardse tempel zijn gebonden, maar dat de heerlijkheid des Heeren elk aardse huis te boven gaat. Het gescheurde voorhangsel duidde op het overbodig worden van de offerdienst.
De predikant wees op verklaringen van de tempel als afschaduwing van Christus (bij Hiëronymus), als een schilderij dat naar Christus verwijst (Calvijn), met een geestelijke betekenis (Vitringa). Ezechiël 40-48 zijn dan „een venster op een eschatologische toekomst, waarin JHWH Zijn verbond met Israël definitief realiseert” (dr. A.J. van den Herik).
Als Ezechiëls tempelvisioen geestelijk moet worden geduid, waarom dan al die details? wilde een vraagsteller weten. „Veel van de betekenis is voor ons verborgen”, zei ds. W. Silfhout. De Veenendaalse emeritus predikant wees op Romeinen 9-11. „Gods belofte wordt heerlijk vervuld; daar is geen derde tempel voor nodig.”
Zou een derde tempel meer Joden bewegen tot verhuizing naar Israël, luidde een vraag. Siebesma vroeg het zich af, want de meeste orthodoxe Joden geloven dat de herbouw pas mag gebeuren als de Messias er is. „Er zijn ook geen priesters. Maimonides zegt dat de Messias het volk weer in twaalf stammen zal verdelen, omdat Hij de enige is Die weet wie er van Aäron afstamt.” Ds. Silfhout wees erop dat momenteel veel Joden uit Israël vertrekken vanwege de polarisatie in het land.
Prof. Siebesma stelde dat in de eerste eeuwen na Christus meerdere pogingen tot herbouw van de tempel zijn mislukt. Het bestuderen van Ezechiël 40-48 had de oudtestamenticus nog weer eens duidelijk gemaakt dat deze hoofdstukken zijn vervuld in Christus. Waarde hechten aan een letterlijke derde tempel kan niet als je het Nieuwe Testament serieus neemt.
Ds. Silfhout waarschuwde voor speculatieve gedachten over de toekomst.
Ds. Schot wees op Mattheüs 24, waarmee hij de themaochtend had geopend. Dat Schriftgedeelte leert dat we niet te verkrampt met Jeruzalem en een eventuele tempelbouw moeten omgaan. „Het gaat om de geestelijke tempel: straks zal er een Kerk zijn uit Jood en heiden.”
