Ze was vroeger lang niet zo onzeker, vertelt Gerda mij, maar nu twijfelt ze continu aan zichzelf en heeft ze voortdurend bevestiging nodig. „In het begin was mijn man heel hartelijk en attent, maar de laatste tijd maken we ruzie om alles. Zelfs om wie de boodschappen moet doen. Ik merk ook dat hij liegt. Wanneer ik hem daarmee confronteer, draait hij eromheen en zegt hij dat ik het verkeerd zie. Ik weet niet meer wie ik moet geloven.”

In Amerika was ”gaslighting” het woord van het jaar 2022. Wat betekent dit woord en op wie of wat heeft het betrekking? Gaslighting is een (subtiele) vorm van emotionele mishandeling of manipulatie door je partner, waardoor je steeds onzekerder wordt over jezelf. Die partner verdraait overtuigend de waarheid en zaait twijfel, zodat de ander gaat denken: „Ben ik nou gek?” Dit is een sluipend proces. Het slachtoffer kan heel lang niet doorhebben wat er gaande is.

De keuze in Amerika is niet zo verwonderlijk: het land is in juridisch gevecht met ex-president Donald Trump, een rasmanipulator.

Gerda vervolgt: „Naar buiten toe is mijn man heel aardig, charmant, behulpzaam en sociaal. Thuis is hij echter enorm wispelturig. Het ene moment geeft hij me heel veel aandacht, het andere moment negeert hij me volkomen. Er is geen pijl op te trekken en ik kan er niet met hem over praten. Ik word gek van zijn gedrag!’

Symptomen

Waar herken je manipulatie aan?

Uitschelden: vaak een manier waarop iemand je probeert te kleineren om dominantie te krijgen.

Neerbuigendheid: iemand probeert je te kleineren, waardoor deze persoon zich beter voelt dan jij.

Naar je hand zetten: indirect commanderen, waardoor iemand je onder controle wil houden.

Schuldgevoel aanpraten of beschuldigen: iemand geeft jou de schuld van iets, terwijl het eigenlijk zijn of haar eigen schuld is.

Negeren of vermijden. Zo word je extra aangezet om onder de aandacht van de ander te komen.

Geen zelfreflectie

Manipulators zijn moeilijk te herkennen. Dit kan erbij helpen:

Ze geloven dat ze beter zijn dan anderen en willen ook zo behandeld worden. Ze overdrijven bijvoorbeeld hun prestaties, talenten en successen. Ze gaan het liefst om met mensen die geacht worden een ”hoge status” te hebben. Ze begeren macht en kunnen arrogant overkomen.

Ze hebben behoefte aan bewondering en erkenning en zijn verslaafd aan aandacht. Meestal kunnen ze kritiek niet verdragen.

Ze hebben een gebrek aan empathie: ze kunnen zich niet verplaatsen in de ander. Vaak hebben ze weinig begrip voor de gevoelens en behoeften van anderen. Ze stellen zichzelf centraal en kunnen anderen als instrumenten zien om hun doelen te bereiken.

Ze geloven dat ze privileges verdienen en verwachten een speciale behandeling van anderen, zonder daar zelf veel inspanning voor te hoeven leveren.

Sommige manipulators zijn geneigd om anderen te gebruiken voor hun eigen voordeel, zonder veel rekening te houden met de gevolgen (en gevoelens) voor anderen. Ze kunnen gespeeld charmant zijn en anderen manipuleren om dingen gedaan te krijgen. Daarbij ervaren ze geen schuldgevoel.

Ze zijn vaak (extreem) jaloers op anderen of denken dat anderen jaloers zijn op hen.

Ze kunnen (extreem) woedend worden en vijandig of agressief gedrag vertonen. Hun stemming wisselt sterk; ze zijn onvoorspelbaar. Manipulators zijn dan ook vaak in conflict met anderen. Ze willen dat alles gaat zoals zij dat voor ogen hebben en worden boos als iemand hen tegenspreekt.

Zelfreflectie en oprechte spijt kennen ze niet. Simpelweg omdat ze denken nooit iets verkeerd te doen: ze zijn immers fantastisch, perfect en superieur. Problemen liggen altijd aan de ander.

Gevolgen

Als je continu twijfelt aan je eigen waarneming en gevoelens en deze steeds weer aanpast aan die van de ander, verlies je beetje bij beetje het contact met jezelf. Een slachtoffer kan zó sterk in de waarheid van de gaslighter gaan geloven, dat hij of zij zichzelf volledig kwijtraakt. Gaslighting kan dan ook leiden tot extreme onzekerheid, eenzaamheid en depressiviteit.

Bij een uitgesproken manipulator als Trump is dit niet moeilijk te herkennen, maar er zijn ook verborgen manipulators. Ze gaan subtieler te werk. De buitenwereld ziet hen vaak als charismatisch.

Is je partner een manipulator? Er zijn drie belangrijke alarmsignalen: Je partner overschrijdt regelmatig jouw grenzen. Een (rationele) discussie om een probleem op te lossen, eindigt vaak met een onbevredigend gevoel of in een ruzie. En je innerlijke onzekerheid groeit. Dat leidt tot vragen als „Ben ik nou wel normaal?” of „Ligt het niet aan mij?”

De auteur is relatietherapeut in Gorinchem.