Baarle-Nassau en Baarle-Hertog: een Nederlands en een Belgisch dorp die door elkaar heen lopen. Hoe werken mensen met elkaar samen als grenzen onduidelijk zijn?
Het straatbeeld in Baarle is op z’n zachtst gezegd vrij bizar. Zeker in het centrum. Om de haverklap zijn witte kruisjes op de stoep aangebracht om aan te geven waar de grens tussen Nederland en België ligt. Op de rijbaan zijn metalen markeringen te zien die plotseling beginnen en even zo snel weer ophouden. Het is zomaar mogelijk dat je als automobilist in Nederland rijdt terwijl je passagier zich in België bevindt. Bij één huis loopt de grens dwars door de voordeur. Dat huis heeft twee nummers: één in België en één in Nederland. De voordeur bepaalt namelijk in welk land een woning zich officieel bevindt. Van de ongeveer zestig gebieden in de hele wereld die volledig worden omsloten door een ander land, zogeheten enclaves, liggen er dertig in Baarle.
Coronatijd
De twee Baarles kennen een rijk verenigingsleven. Organisaties maken daarbij gebruik van het Cultuur Centrum Baarle (CCB), een langgerekt gebouw waar muziek, theater, bibliotheek, ouderenmiddagen en tal van andere zaken samenkomen. Directeur van het CCB is Wim Vervoort, zelf woonachtig in het Belgische Turnhout. Vervoort neemt plaats in een van de vele kamers van het gebouw. Hij aarzelt: „Volgens mij zitten we nu in Nederland en ligt de kamer hiernaast in België.” Het feit dat het pand op de grens staat, levert opmerkelijke situaties op. „In coronatijd had ons dorp te maken met twee landen. In een winkel waar de grens doorheen loopt, was een lint gespannen. Aan de ene kant van de winkel mocht je inkopen doen, aan de andere kant niet. In het gebouw van het CCB kiezen we voor één lijn. Binnen en buiten coronatijd geldt bij ons altijd de regel van het land waar de eisen het strengst zijn.” Als in het ene land geen samenkomsten mogelijk waren en in het andere wel, ging dus het hele CCB-gebouw dicht. Op het gebied van bijvoorbeeld brandveiligheid speelt hetzelfde. „Nederland heeft strengere regels, dus we hanteren de veiligheidsregels van Nederland.”
Baarle is qua inwonertal ongeveer voor twee derde Nederlands en voor een derde Belgisch. In Baarle-Nassau wonen zo’n 7000 mensen, in Baarle-Hertog ongeveer 3000. „Bij gezamenlijke projecten betaalt de Nederlandse gemeente ongeveer twee derde mee en de Belgische een derde.” Voorbeelden zijn subsidies aan muziek- en sportverenigingen. Er zijn twee senioren- en vrouwenverenigingen. In de muziekvereniging en het jeugdwerk werken daarentegen Nederlanders en Belgen samen. „Tot voor kort hadden we ook één amateurtoneelgroep. Die noemde zich het enclavegezelschap.” Het CCB heeft al pogingen gedaan om bij het ouderenwerk de twee landen de handen ineen te laten slaan. Maar verder dan één gezamenlijke seniorenmiddag is het nog niet gekomen. Om de verbinding en de culturele uitwisseling tussen Nederland en België te stimuleren, staan bij het CCB deze zomer ruim vijftig evenementen op de planning, waaronder concerten, lezingen en activiteiten voor kinderen.
Het valt op dat de mobiele telefoon bij het passeren van de grens niet steeds zoekt naar een andere provider. Maar op andere gebieden doet het grensverschil zich wel voor. „Winkels hebben vaak alleen ofwel Nederlandse ofwel Belgische tijdschriften. Nederlandse idolen zijn onbekend in België. Op lokaal niveau wordt in Baarle samengewerkt. Maar bij landelijke zaken zie je een scheiding.”
Als een Nederlander die hulpbehoevend is bij dezelfde organisatie zorg wil ontvangen als zijn Belgische buurman, lukt dat niet zomaar. „De gemeenten zoeken in zulke situaties een oplossing. De wet- en regelgeving in Nederland is niet hetzelfde als die in België.”
Een van de verenigingen die Nederlandse en Belgische leden hebben, is de muziekvereniging. Bij de club zijn zo’n 35 mensen betrokken. Ongeveer twee derde komt uit Nederland, een derde uit België. Een van de bestuursleden is Martien van Gool, die in de groep de grote trom slaat. „De vereniging is klein. Jongeren voelen zich niet meer geroepen om aan te sluiten. De 35 leden zijn verdeeld over de muziekgroep, de slagwerkgroep, de majorettes en het kinderkoor.” Dat laatste hoorde tot voor kort bij de rooms-katholieke kerk. Maar door vergrijzing van de kerk had het koor geen toekomst meer. Het moest daarom over naar de muziekvereniging. „In de kerk traden ze op bij de mis. Nu zingen de kinderen een ander en meer laagdrempelig repertoire.”
Vlaams
Om aan nieuwe leden te komen, werft Van Gool op Nederlandse en op Belgische scholen in het dorp. Maar gebruikt hij wervingsteksten in het Nederlands of in het Vlaams? „Dat verschil bestaat hier niet. We spreken hier een Brabants dialect.” Ook dragen Nederlandse en Belgische leden geen verschillend repertoire aan. Toch zijn er verschillen. „Op een Nederlandse muziekschool kies je een instrument. Daarna ga je noten leren. In België leer je eerst alles over de noten. Pas na een jaar kies je een instrument. Belgische leerlingen vinden dat saai. België gaat steeds meer over op de Nederlandse methode.” Ook denkt Van Gool dat Nederlanders meer open zijn dan Belgen. „Binnen de vereniging vullen ze elkaar goed aan.”
De muziekvereniging krijgt meer subsidie vanuit Nederland dan vanuit België, omdat Baarle-Nassau groter is dan Baarle-Hertog. „Maar dat heeft geen gevolgen voor het lidmaatschap. Alle leden betalen dezelfde contributie.”
De vereniging treedt vooral op in Baarle en directe omgeving, tenminste, als er genoeg deelnemers zijn. „We spelen graag samen met verenigingen uit andere plaatsen. We hebben geen afspraak dat we bijvoorbeeld evenveel in Nederland spelen als in België. We wachten af waar we worden gevraagd.”
