Wie door het grotendeels naoorlogse stadscentrum van het Duitse Elberfeld (Wuppertal) wandelt, kan zich nauwelijks een voorstelling maken van de vooroorlogse situatie. Toch blijken er genoeg aanknopingspunten te vinden voor een rondgang in het spoor van de bekende, negentiende-eeuwse prediker dr. Hermann Friedrich Kohlbrugge (1803-1875).
De veelvuldige regen weerhoudt een gezelschap Kohlbrugge-vrienden er niet van om deze week een bezoek te brengen aan de Niederländisch-reformierte Gemeinde aan de Katernberger Strasse in Wuppertal. Het keurig onderhouden kerkgebouw ligt naast het kerkhof van de kerkelijke gemeente. Sinds 1851 vinden de gestorven gemeenteleden hier hun laatste rustplaats.
Alle graven hebben dezelfde eenvoudige zandstenen grafzerk. Meer dan de naam, geboorte- en sterfdatum vermeldt de zerk niet. Namen als Von der Heydt, Lütge, Locher en Wichelhaus herinneren aan de trouwe kring van Kohlbrugges volgelingen.
In de kelder van het kerkelijk bureau wordt het zorgvuldig geordende archief bewaard. De kasten herbergen behalve de preken van voormalige predikanten uniek fotomateriaal en enkele oude handschriften.
Avondmaalszilver
Recent onderzoek –tijdens het samenstellen van de prekenbundel ”In Zijn bruiloftszaal”– bracht onbekende brieven in het Gelders Archief aan het licht. Kohlbrugge schrijft in juli 1847, kort na de instituering van de gemeente, aan zijn zwager Bernhard van Verschuer (1803-1883): „Het avondmaalszilver is uit de Fabriek gekomen en voldoet ongemeen door fraaiheid en harmonie van opstal en vorming en het Verschuersche wapen dat er en medaljon op ligt, geeft aan het geheel een zeer stichtelijk voorkomen. Kan, bekers en borden, alles aus einem guss.”
Het was de vraag of het door de familie Van Verschuer geschonken avondmaalszilver de oorlog heeft overleefd. Een zinnetje uit het Kerkblaadje van 31 januari 1947 bood hoop: „Kerk en pastorieën zijn in de oorlogsjaren vernield, het avondmaalszilver is gelukkig behouden.”
Navraag levert in eerste instantie niets op. Tijdens het bezoek aan de kerk in Wuppertal brengt de kosteres nietsvermoedend een oude, zwarte kist die het originele avondmaalszilver uit 1847 blijkt te bevatten. Korte tijd later staat het keurig opgesteld in de kerkzaal. In hun beste Duits vertellen de enthousiaste Nederlandse bezoekers de interessante geschiedenis aan de volkomen verraste gemeenteleden.
Bekende preek
De reis vervolgt: naar het stadscentrum van Elberfeld. Hier staat de Alte reformierte Kirche waar Kohlbrugge op 31 juli 1833 zijn bekende ”komma-preek” over Romeinen 7:14 heeft gehouden. De preek blijft bewaard en verschijnt voor het eerst in 1833 in het Duits.
Trefzeker klinkt het in een lange zin: „„Wij weten, dat de Wet geestelijk is”, zegt Paulus, en daarmee dringt en drijft hij, ja, wel hard, maar daarmee lokt hij toch ook zo liefderijk; hij drijft de ziel uit de Wet, uit haar werken, uit alle middelen om heilig en vroom te worden, uit alle pogingen om de zonde uit zichzelf te doden en kwijt te worden, opdat zij zo op de tederste wijze tot Christus getrokken worde, om alleen in Hem te worden gevonden; als bij een ander Man, Die er alleen verstand van heeft, met Wet, zonde, duivel en dood om te gaan.”
Ten westen van het stadscentrum ligt de Laurentiusplatz. Aan dit negentiende-eeuwse plein staat het huis waar de invloedrijke Daniel von der Heydt (1802-1874) heeft gewoond. Vanaf de beginjaren diende hij als ouderling in de gemeente van Kohlbrugge en was hij tot grote steun voor zijn predikant. Vandaag de dag zijn er meerdere medische praktijken in het enorme gebouw gevestigd. Het authentieke trappenhuis en de in Italiaanse stijl beschilderde plafonds zijn bewaard gebleven.
Diaconaal centrum
In het oostelijke gedeelte van het Wuppertaler stadsdeel Elberfeld ligt de Deweerthstrasse. Aan deze lange, steile straat stonden tussen 1849 en 1943 de kerk en pastorie van Kohlbrugge. In het huidige straatbeeld herinnert niets meer aan de vooroorlogse bebouwing. Geallieerde bombardementen in 1943 hebben het oude centrum grotendeels verwoest. Recent werd op de plaats van de kerk een diaconaal centrum gebouwd.
Vlak achter de Deweerthstrasse ligt het Else-Lasker-Schüler park. Het blijkt de vroegere gereformeerde begraafplaats te zijn. Ook Gottfried Daniel Krummacher (1774-1837), bekend van zijn ”Wandelingen Israëls”, ligt hier begraven. De namen op de oude grafzerken herinneren aan bekende Elberfelder families.
