„Geen samenleving kan zich beschaafd noemen als een zieke medische hulp wordt ontzegd vanwege gebrek aan geld”, sprak ooit Aneurin Bevan, minister van Volksgezondheid van het Verenigd Koninkrijk. Op 5 juli 1948 lanceerde hij in het Park Hospital bij Manchester zijn geesteskindje: de NHS, een gratis gezondheidsdienst, aangeboden door de Britse overheid.

Sindsdien kost een behandeling of opname voor Britten niets meer, ongeacht afkomst of inkomen. In het VK dus geen verzekeringspremie en geen eigen risico. De zorg wordt gefinancierd uit belastingcenten.

Het gratis zorgstelsel is voor Britten bijna heilig. Zelfs premier Margaret Thatcher, die in de jaren 80 bijna alle publieke diensten in het VK privatiseerde, durfde het niet aan de gratis gezondheidsdienst aan de markt over te geven en er een prijskaartje aan te hangen. „De NHS is veilig in onze handen”, beloofde ‘de ijzeren dame’ haar aanhang in 1982. Uiteindelijk kon ze het toch niet laten meer concurrentie en prestatiemanagement in de nationale gezondheidsdienst te introduceren. Maar aan het onaantastbare idee van gratis zorg durfden zelfs doorgewinterde thatcheristen hun handen niet te branden.

Jubileum

Deze maand bestaat de NHS 75 jaar. Toch is dat geen reden tot een feestje. Vooraanstaande denktanks op het gebied van zorg waarschuwen dat de dagen van de NHS zijn geteld. Als er niet drastisch iets verandert, haalt de NHS zijn honderdjarig jubileum niet.

De NHS is zo langzaamaan onbetaalbaar geworden. In de driekwart eeuw dat de dienst bestaat, steeg het budget gemiddeld met 3,6 procentpunten per jaar. Voor 2024 staat 44 procent van de totale begroting voor de zorg gereserveerd. Tel daarbij op de verwachte vergrijzingsgolf en het plaatje is compleet.

Hoewel het zorgbudget de pan uitrijst, is de NHS al jaren onderbetaald, zeggen experts. Met steeds slechtere prestaties tot gevolg, blijkt uit cijfers. Onderzoeksinstituut The King’s Fund stelde onlangs vast dat het VK relatief slecht scoort als het gaat om het behandelen van kanker. In veel gevallen is sterfte te voorkomen. Ook op ziekenhuisbedden is flink bezuinigd. In 1987 waren er nog 300.000 bedden; in 2019 nog slechts 141.000. Dat komt neer op ongeveer 2 bedden per 1000 inwoners, blijkt uit gegevens van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). Ter vergelijking: Duitsland heeft 8 ziekenhuisbedden per 1000 inwoners Door te weinig ziekenhuisbedden, ontstaan lange wachtrijen aan patiënten. Het tekort aan bedden wordt nog nijpender, gezien het feit dat veel mensen er helemaal niet hadden hoeven liggen. Als we meer werk zouden maken van preventie van ziekte, zouden veel ziekenhuisopnames helemaal niet nodig zijn, aldus David Finch van liefdadigheidsinstelling The Health Foundation in juli tegen nieuwsmedium Politico Statistieken van The Health Foundation laten zien dat de volksgezondheidssubsidie –geld van het Britse ministerie van Volksgezondheid uitbetaald aan preventieve diensten– sinds 2016 met 21 procent daalde: een daling van 45 procent voor potjes bedoeld om roken te ontmoedigen, een daling van 17 procent als het gaat om diensten die drugs- en alcoholgebruik moet tegengaan, een daling van 29 procent in seksuele gezondheidsdiensten en een daling van 27 procent in diensten ter voorkoming van obesitas The Health Foundation berekende dat een ziekenhuisopname voorkomen kan worden door voortijdig 3.800 pond per persoon aan preventieve diensten te betalen. Dat bedrag ligt drie tot vier keer lager dan een ziekenhuisopname die gemiddeld 13.500 per persoon kost. Het nu niet investeren in preventieve diensten geeft „duidelijk gezondheidsproblemen in de toekomst”, aldus Finch

Ook ziekenhuispersoneel ging er naar eigen zeggen de afgelopen decennia flink op achteruit. De inflatie –afgelopen maanden in het VK rond de 10 procent– in combinatie met bezuinigingen, hogere opleidingskosten en een enorme werkdruk, hakken er in. Loonstrookjes bleven vijftien jaar gelijk. Rekening houdend met de geldontwaarding gingen artsen er in die periode 26 procent in loon op achteruit, blijkt uit eigen berekeningen.

Na jaren onderbetaling, is NHS-personeel het beu. Afgelopen maanden staakten artsen en verpleegkundigen massaal. Ook in juli legden eerst arts-assistenten vijf dagen achtereen en daarna specialisten hun werk neer. Hun eis? Tot wel 35 procent meer loon.

Premier Rishi Sunak vindt die eis te hoog. Onderhandelingen met de vakbonden zitten muurvast. Niet alleen artsen willen meer loon; de onvrede leeft bij al het verzorgend personeel. In februari legden tienduizenden verpleegsters en ambulancemedewerkers hun werk neer tijdens de grootste staking ooit in de 75-jarige geschiedenis van de NHS. Allemaal willen ze meer salaris en zijn ze niet tevreden met de voorstellen die de regering-Sunak op tafel legt. Verpleegkundigen beëindigden onlangs wel hun staking, nadat de overheid hen 5 procent extra loon beloofde en eenmalig ruim 1650 pond per verpleegster neerlegde. Veel NHS-medewerkers wachten mogelijke loonakkoorden niet eens af en pakken al massaal hun biezen. In 2022 zei een recordaantal van 170.000 NHS-medewerkers –bijna een op de acht– de zorg voorgoed vaarwel vanwege te hoge werkdruk en stress.

Wachtlijsten lopen verder op. Een op de tien Britten wacht nu op een behandeling. Voor simpele niet-spoedeisende afspraken met de huisarts moet een patiënt weken wachten. Bij operaties kan dat oplopen tot maanden. Meer dan tien uur wachten op een ambulance is geen uitzondering – voor een 93-jarige vrouw die haar heup brak was het zelfs 25 uur. Eenmaal in het ziekenhuis duurt het opnieuw uren voor een arts kan helpen.

Meer dan 350.000 mensen moesten in 2022 langer dan 12 uur wachten op spoedeisende hulp; een enorme stijging ten opzichte van de 1306 mensen die deze tijd nog in 2015 moesten wachten. Ruim de helft van de patiënten moest langer dan vier uur wachten. Situaties waarbij zelfs doden vielen. Volgens cijfers van het Royal College of Emergency Medicine, de beroepsvereniging van Britse artsen, overlijden wekelijks 300 tot 500 mensen door te lange wachtrijen.

Sunak

Ook premier Rishi Sunak snapt dat er iets moet gebeuren. Begin juli kondigde hij een plan aan om personeelstekorten in de zorg weg te werken. „De NHS ondergaat momenteel de grootste uitbreiding in haar personeelsbestand”, aldus Sunak. Mensen moeten sneller opgeleid worden, betere arbeidsomstandigheden moeten er voor zorgen dat personeel niet vertrekt, en doorwerken na het pensioen moet makkelijker worden. Sunak hoopt met het plan rond 2036 zo’n 900.000 NHS-werkers meer te hebben dan de 1,4 miljoen nu.Of het concept van gratis zorg nog wel houdbaar is; daarover rept Sunaks plan niet. „Al 75 jaar staat de NHS voor een blijvend moreel doel: om iedere Brits de zekerheid te geven dat als je ziek bent, er voor je wordt gezorgd”, zei Sunak bij het 75-jarig jubileum van de NHS, waarmee hij aangaf voor gratis zorg te blijven strijden.

Ondanks alle inspanningen om de NHS te redden, lijken Britten hun geloof in het gratis zorgstelsel te verliezen. Deze maand bleek uit peiling van The Health Foundation dat zeven op de tien Britten twijfelt of het gratis zorgsysteem nog wel tien jaar houdbaar is, vooral wegens de stijgende kosten.

„De NHS blijft bestaan zolang mensen geloof hebben om ervoor te vechten”, zei grondlegger Bevan ooit. Dat geloof wankelt nu. Tim Gardner, adjunct-beleidsdirecteur bij de Health Foundation interpreteert de bevindingen als een „uiting van bezorgdheid over dat wat het publiek het meest waardeert aan de NHS –gratis zorg– die in gevaar komt”.