Vijf jaar geleden besloot het presidium van het Internationale Congres van Calvijn Research (ICCC) in Philadelphia (Verenigde Staten) dat tijdens het volgende congres de thematiek van vluchtelingen en ballingschap de rode draad zou zijn. De afspraak was dat het voor het eerst in Zuid-Amerika zou worden gehouden, waar kerken in de traditie van de Reformatie het congres een hartelijk welkom zouden willen heten in Brazilië. De coronapandemie gooide echter roet in het eten. Vandaar dat het vierjaarlijkse congres voor het eerst pas na vijf jaar kon worden gehouden. Voor het eerst was het ook voor de tweede keer achter elkaar in hetzelfde werelddeel. En waar kon het dan beter worden georganiseerd dan in Grand Rapids, waar het Calvin Theological Seminary en de Calvin University het gedachtegoed van de reformator van Genève het best kunnen vertegenwoordigen.

Zo zijn er van dinsdag 25 tot en met vrijdag 28 juli meer dan 100 deelnemers intensief bezig met centrale voordrachten en tientallen presentaties van lopend onderzoek, vaak ook van jonge studenten die de traditie van de Calvijnse Reformatie levend houden. Al zijn er ook veel mensen uit allerlei landen in Europa, Azië en Afrika bij –de Nederlanders zijn goed vertegenwoordigd– toch komen de meesten uit de Verenigde Staten. Anders dan bij vorige congressen is de deelname wat diverser dan gewoonlijk. Waren het eerst vooral academici en hun studenten die door uitnodiging konden deelnemen, nu ligt het initiatief bij de deelnemers die zich kunnen aanmelden. Ook geïnteresseerde predikanten en gemeenteleden zijn vertegenwoordigd.

Oude garde

Van de oude garde van academici die in de zeventiger jaren van de vorige eeuw, onder de inspirerende leiding van de Duitse hoogleraar Wilhelm Neuser uit Münster begonnen is met het Calvijncongres is niemand meer over. Hun namen worden nog met ere genoemd. Vanuit Nederland waren bijvoorbeeld prof. Willem Balke en prof. Willem van ’t Spijker belangrijke voorgangers van een generatie van Calvijnstudenten, die nu zelf hun beurt ook weer tot de ouderen behoren. Maar gelukkig treden er telkens weer nieuwe enthousiaste studenten aan, al komen ze lang niet allemaal meer uit de ‘oude wereld’. De historische context van Calvijn is in de loop der jaren ook meer onder de aandacht gekomen dan vroeger weleens was, toen de theologie van Calvijn de boventoon voerde. Al blijft er gelukkig ook een goede balans tussen beide benaderingen, die elkaar zeker niet uitsluiten maar op een vruchtbare manier aanvullen.

Het is hier niet te doen om ook maar een poging te ondernemen om alles wat aan de orde komt weer te geven. Ik doe daarom een greep uit de onderwerpen van de centrale lezingen die mij tot nu toe hebben aangesproken. Prof. Mirjam van Veen (Vrije Universiteit Amsterdam) hield een referaat over de correspondentie van Calvijn met de vluchtelingengemeente in Europa, die zich aangesproken wisten door Calvijns theologie. Uit haar bijdrage bleek dat, misschien wel minder dan verwacht, de invloed van Calvijn op de praktijk van deze gemeenten van vluchtelingen die voor vervolging de wijk hadden genomen naar diverse steden niet zo groot was dat Calvijn in allerlei kwesties een beslissende stem had. Calvijn zelf was ook veel minder directief ten aanzien van de wijze waarop ze de gemeenten moesten inrichten en leiden.

Psalmen

Een heel ander verhaal, maar zeker niet minder interessant, was dat van dr. Max Engamarre, directeur van de Geneefse uitgeverij Droz en verbonden aan het Calvijninstituut van Genève, die altijd weer verrassende ontdekkingen doet ten aanzien van de boeken van Calvijn, die door hem geschreven zijn en gebruikt. Met een bewonderenswaardige precisie wist hij vanuit de aantekeningen in Calvijns eigen exemplaar van de commentaar op de Psalmen allerlei gegevens op te diepen die een beeld gaven van hoe Calvijn in 1558/1559 toen hij ernstig ziek was en verwachtte te sterven, in de Psalmen zijn vertoosting vond.

Naast deze twee lezingen was het ook bijzonder om de eerste dag van het congres af te sluiten met een uur ”Psalmen van Ballingschap en van Hoop” zingen in allerlei zettingen, in de ”Heidelberg Kapel” van het Seminarie. Hoe wetenschappelijk een Calvijncongres ook kan zijn, het laat onverlet dat de pietas van Calvijn, vooral ook in de psalmen, vandaag de dag nog van grote waarde blijkt te zijn. Misschien ook iets om bij de huidige wereldwijde asielcrises eens over na te denken…

Emeritus predikant dr. M.A. van den Berg bezoekt het internationale Calvijncongres in Grand Rapids en doet tweemaal verslag. Deel 1.