Doorgaans informeren de protestanten begin van elk jaar over „schendingen van mensenrechten” die Turkse protestanten en hun kerken treffen. Maar vanwege de verwoestende aardbeving begin februari in Turkije kwam het rapport pas vorige maand uit. Eerste prioriteit voor de protestantse gemeenten in het land had immers de hulpverlening.

Evenals het vorige rapport onderstreept dat van 2022 de hartenwens van de protestantse gemeenschap om in open overleg te treden met overheidsinstanties op alle niveaus. Helaas wordt zij echter systematisch niet uitgenodigd voor religieus overleg door de Turkse regering of officiële organisaties.

Het tegendeel is waar: leden van de Turkse geheime dienst werven actief informanten onder zowel kerkgangers als niet-christelijke werknemers van christelijke organisaties. Vandaar die veelzeggende aanbeveling van de Associatie van Protestantse Kerken in Turkije: graag open overleg in plaats van spionage bij erediensten en kerkelijke bijeenkomsten! De protestantse kerk in Kayseri kan erover meepraten: desinformatie van een nieuw gemeentelid over opruiende preken tegen de Turkse overheid en het land leidde tot een bezoek van de inlichtingendienst juist aan het begin van een eredienst. Tot grote consternatie onder de kerkgangers.

Naast deze schending van de geloofsvrijheid, toch een elementair mensenrecht, maakt het rapport ook melding van fysiek en verbaal geweld tegen Turkse protestanten. Zo werd op 22 februari 2022 een kerkleider in Istanbul door zijn buurman met een mes aangevallen. En de zonen van een voorganger in de stad Sanliurfa werd het leven gewoon onmogelijk gemaakt op school. Het gezin durfde vijftien dagen lang het huis niet te verlaten uit pure angst.

Ook de toename van haattaal jegens christenen en kerken op sociale media baart Turkse protestanten grote zorgen. Vooral christelijke websites of accounts op Instagram en Twitter moeten het daarbij ontgelden. „De beledigingen en profaniteit hebben een alarmerend niveau bereikt”, aldus het jaarrapport.

Christen als veiligheidsrisico

Ondertussen blijven de kerken oplopen tegen continue grove inbreuken op hun recht van godsdienstvrijheid, zoals een van staatswege erkende theologische opleiding en officieel toegestane plaatsen van eredienst.

De protestantse gemeenschap verzorgt derhalve zelf grotendeels het kerkelijk onderwijs. Hoewel het aantal lokale christenen dat daarbij betrokken is groeide in 2022, blijft de behoefte aan buitenlandse theologische docenten onverminderd groot. Hier komt de Turkse overheid rechtstreeks in beeld, want „veel buitenlandse kerkleiders zijn gedeporteerd, werd de toegang tot Turkije ontzegd of ondervonden problemen met de verlenging van hun verblijfsvergunning”, stelt het rapport onomwonden.

Bij het weren van externe kerkelijke werkers hanteren de Turkse instanties diverse codes, waartegen het buitengewoon moeilijk is in beroep te gaan. Tot dusverre zijn 185 personen het slachtoffer geworden van dit antichristelijke optreden. Slechts één persoon werd tot op heden door het Constitutioneel Hof in het gelijk gesteld en herkreeg de verblijfsvergunning. Bijzonder kwalijk, aldus het rapport, is de toepassing van code G-87 op een aantal buitenlandse christenen, werkzaam in Turkije. Die code slaat op personen die een algemeen veiligheidsrisico inhouden. „Het heeft ons diep verwond”, reageren de Turkse kerken, „dat deze code zonder enig bewijs is afgegeven voor leden van de protestantse gemeenschap die gericht zijn op de beleving van hun geloof, die tegen geweld zijn en geen criminele dossiers hebben.” Christenen die het stigma van code G-87 kregen, mogen minstens vijf jaar Turkije niet in.

Leden van de buitenlandse protestantse gemeenschap leven in voortdurende zorg dat ook zij op elk moment kunnen worden uitgewezen door de Turkse justitie. Met alle gevolgen van dien: sommige individuen of gezinnen nemen niet meer deel aan kerkelijke bijeenkomsten of activiteiten. Of laten Turkije zelfs vrijwillig achter zich.

Basaal recht

Het rapport vermeldt het aantal gemeentes in het land (186) en hun onderscheiden huisvesting. Niet minder dan 107 gemeentes moeten het doen met huurlocaties. Het aantal huisgemeenten bedraagt 16. Slechts 12 gemeenten beschikken over een traditioneel kerkgebouw. Maar enkele gemeenten slaagden erin een eigen, vrijstaand pand te bouwen voor de eredienst.

Echter, veel van deze kerkgebouwen missen een officiële status als plaats van eredienst en worden daarom ook niet officieel als zodanig erkend. Met allerlei financiële gevolgen van dien zoals geen gratis water- en elektriciteitsgebruik en ook belastingheffing. Sterker nog: als deze gemeenten zich publiekelijk als kerk introduceren, ontvangen zij waarschuwingen dat ze niet wettig zijn en dus kunnen worden gesloten.

In een van haar veertien aanbevelingen roept de Associatie van Protestantse Kerken in Turkije gemeentebesturen en regeringsinstanties dan ook op eindelijk urgent werk te maken van het basale recht op „geloofsexpressie”. Overheden die kerkgebouwen voor andere doeleinden gebruiken (misbruiken!) dan voor erediensten dienen op zijn minst geloofsgemeenschappen toe te staan deze gebouwen te gebruiken voor hun zondagse erediensten en kerkelijke feestdagen.

Nu Erdogan mede uit economische noodzaak weer toenadering zoekt tot Europa, moeten christelijke partijen op de bres staan voor de grondrechten van geloofsgenoten in Turkije. Het jaarrapport 2022 van de protestantse kerken in het land levert daarvoor voldoende munitie!

De auteur is oud-lid van het Europees Parlement voor de SGP.